Trong bút ký Ai đã đặt tên cho dòng sông?,  Hoàng Phủ Ngọc Tường viết:

… Từ đây, như đã tìm đúng đường về, sông Hương vui tươi hẳn lên giữa những biền bãi xanh biếc của vùng ngoại ô Kim Long, kéo một nét thẳng thực yên tâm theo hướng tây nam – đông bắc, phía đó, nơi cuối đường, nó đã nhìn thấy chiếc cầu trắng của thành phố in ngần trên nền trời, nhỏ nhắn như những vành trăng non. Giáp mặt thành phố ở Cồn Giã Viên, sông Hương uốn một cánh cung rất nhẹ sang đến Cồn Hến; đường cong ấy làm cho dòng sông mềm hẳn đi, như một tiếng “vâng” không nói ra của tình yêu. Và như vậy, giống như sông Xen của Pa-ri, sông Đa-nuýp của Bu-đa-pét; sông Hương nằm ngay giữa lòng thành phố yêu quý của mình; Huế trong tổng thể vẫn giữ nguyên dạng một đô thị cổ, trải dọc hai bờ sông. Đầu và cuối ngõ thành phố, những nhánh sông đào mang nước sông Hương tỏa đi khắp phố thị, với những cây đa, cây cừa cổ thụ tỏa vầng lá u sầm xuống xóm thuyền xúm xít; từ những nơi ấy, vẫn lập lòe trong đêm sương những ánh lửa thuyền chài của một linh hồn mô tê xưa cũ mà không một thành phố hiện đại nào còn nhìn thấy được. Những chi lưu ấy, cùng với hai hòn đảo nhỏ trên sông đã làm giảm hẳn lưu tốc của dòng nước, khiến cho sông Hương khi đi qua thành phố đã trôi đi chậm, thực chậm, cơ hồ chỉ còn là một mặt hồ yên tĩnh. Tôi đã đến Lê-nin-grat, có lúc đứng nhìn sông Nê-va cuốn trôi những đám băng lô xô, nhấp nháy trăm màu dưới ánh sáng của mặt trời mùa xuân; mỗi phiến băng chở một con hải âu nghịch ngợm đứng co lên một chân, thích thú với chiếc thuyền xinh đẹp của chúng; và đoàn tàu tốc hành lạ lùng ấy với những hành khách tí hon của nó băng băng lướt qua trước cung điện Pê-téc-bua cũ để ra bể Ban-tích. […] Hai nghìn năm trước, có một người Hi Lạp tên là Hê-ra-clít, đã khóc suốt đời vì những dòng sông trôi đi quá nhanh, thế vậy! Lúc ấy, tôi nhớ lại con sông Hương của tôi, chợt thấy quý điệu chảy lặng lờ của nó khi ngang qua thành phố… Đấy là điệu slow tình cảm dành riêng cho Huế, có thể cảm nhận được bằng thị giác qua trăm nghìn ánh hoa đăng bồng bềnh vào những đêm hội rằm tháng Bảy từ điện Hòn Chén trôi về, qua Huế bỗng ngập ngừng như muốn đi muốn ở, chao nhẹ trên mặt nước như những vấn vương của một nỗi lòng.

(Trích Ai đã đặt tên cho dòng sông?, Hoàng Phủ Ngọc Tường,

 Ngữ văn 12, Tập một, NXB Giáo dục Việt Nam, 2022,tr.199-200)

Cảm nhận về hình tượng sông Hương, từ đó nhận xét về cái nhìn mang tính khám phá, phát hiện về dòng sông của Hoàng Phủ Ngọc Tường trong đoạn trích trên.  

a. Đảm bảo cấu trúc bài văn nghị luận

Mở bài giới thiệu được khái quát vấn đề nghị luận; Thân bài thực hiện các yêu cầu của đề bài; Kết bài khẳng định vấn đề cần nghị luận.

b. Xác định đúng vấn đề cần nghị luận: Hình tượng sông Hương trong đoạn trích và cái nhìn mang tính khám phá, phát hiện về dòng sông của Hoàng Phủ Ngọc Tường.

 Hướng dẫn chấm:

- Thí sinh xác định đúng vấn đề cần nghị luận: 0,5 điểm.

- Thí sinh xác định chưa đầy đủ vấn đề nghị luận: 0,25 điểm.

- Thí sinh không xác định đúng vấn đề nghị luận: 0,0 điểm.

c. Triển khai vấn đề nghị luận

Vận dụng tốt các thao tác lập luận; kết hợp chặt chẽ giữa lí lẽ và dẫn chứng.

* Giới thiệu ngắn gọn về tác giả, tác phẩm và đoạn trích.

Hướng dẫn chấm:

- Thí sinh trình bày đầy đủ: 0,5 điểm.

- Thí sinh trình bày từ 01 đến 02 ý: 0,25 điểm.

* Cảm nhận hình tượng sông Hương trong đoạn trích.

HS có thể trình bày cảm nhận của mình theo cách riêng, nhưng cần bám sát nội dung đoạn trích và triển khai bài viết của mình theo hướng sau:

* Cảm nhận hình tượng sông Hương trong đoạn trích.

HS có thể trình bày cảm nhận của mình theo cách riêng, nhưng cần bám sát nội dung đoạn trích và triển khai bài viết của mình theo hướng sau:

- Vẻ đẹp của sông Hương khi gặp gỡ thành phố Huế thân yêu.

+ Sông Hương mang vẻ đẹp dịu dàng, tình tứ: Sông Hương thể hiện tâm trạng của người con gái khi gặp được người tình mong đợi của mình (sông Hương vui tươi hẳn lên, kéo một nét thẳng thực yên tâm, như tiếng “vâng” không nói ra của tình yêu)

- Vẻ đẹp sông Hương trong tổng thể nguyên dạng của một đô thị cổ.

Khác với sông Xen, sông Đa-nuýp (những con sông đều duy nhất thuộc về một thành phố), chỉ sông Hương là vẫn còn giữ nguyên vẻ xưa cũ với những xóm thuyền chài xúm xít, những cây đa, cây cừa cổ thụ, những ánh lửa thuyền chài, những linh hồn mô tê xưa cũ mà không thành phố hiện đại nào còn có được…

à Nét văn hóa rất riêng của sông Hương.

- Vẻ đẹp của sông Hương trong điệu lặng lờ khi chảy giữa lòng thành phố.

+ Điệu chảy lặng lờ, chậm rãi “điệu slow tình cảm dành riêng cho Huế”

+ Tác giả lí giải:

. Theo góc nhìn địa lí: những chi lưu và hai hòn đảo nhỏ trên sông đã làm giảm lưu tốc của dòng chảy.

. Theo góc nhìn của cảm xúc: sông Hương chảy chậm là bởi nó quá yêu thành phố của mình, đó chính là những vấn vương lưu luyến không muốn chia xa của người con gái chung tình.

à Vẻ đẹp tâm hồn của sông Hương.

Hướng dẫn chấm:

- Phân tích đầy đủ, sâu sắc: 2,0 điểm.

- Phân tích chưa thật đầy đủ hoặc ý đầy đủ nhưng chưa sâu sắc: 1,25 điểm – 1,75 điểm.

- Phân tích chung chung, chưa rõ các ý: 0,75 điểm - 1,0 điểm.

- Phân tích sơ lược: 0,5.

* Đánh giá

- Đoạn trích thể hiện sự gắn bó và tình yêu sâu nặng của Hoàng Phủ Ngọc Tường với sông Hương, với xứ Huế với quê hương đất nước.

- Đoạn trích sử dụng phép so sánh, nhân hoá, liên tưởng, tưởng tượng độc đáo, mới mẻ; lời văn giàu hình ảnh, cảm xúc, chất thơ; ngôn ngữ tinh tế, hướng nội.

- Đoạn trích thể hiện sự tài hoa trong ngòi bút của nhà văn: vận dụng vốn hiểu biết phong phú về địa lí, lịch sử và văn hóa Huế.

 Hướng dẫn chấm:

- Trình bày được 02 đến 03 ý: 0,5 điểm.

- Trình bày được 01 ý: 0,25 điểm.

* Cái nhìn mang tính khám phá, phát hiện về sông Hương của Hoàng Phủ Ngọc Tường trong đoạn trích:

- Sông Hương không chỉ là một dòng sông địa lý, mà là một sinh thể có linh hồn, có cảm xúc, tâm trạng, nỗi niềm, khát vọng và mang đậm thiên tính nữ.

- Sông Hương được khám phá và phát hiện trong mối quan hệ tổng quan với Huế mang những nét đặc trưng tiêu biểu, điển hình cho bản sắc văn hóa của mảnh đất cố đô.

- Sông Hương được khám phá, phát hiện từ nhiều phương diện, nhiều góc độ với sự vận dụng kiến thức của nhiều lĩnh vực: địa lí, nghệ thuật, triết học…

- Sông Hương được khám phá và phát hiện dưới cái nhìn so sánh, giàu liên tưởng và cảm xúc…

Hướng dẫn chấm:

- Trình bày được 03 đến 04 ý: 0,5 điểm.

- Trình bày được 01 đến 02 ý: 0,25 điểm.