Dựa vào Atlat ta có thể xác định được các điểm cực trên đất liền của nước ta như sau:

     - Điểm cực Bắc: tại Lũng Cú (tỉnh Hà Giang). Có thể chi tiết hơn là ở vĩ tuyến 2323'B, tại xã Lũng Cú, huyện Đồng Văn, tỉnh Hà Giang.

     - Điểm cực Nam: tại Xóm Mũi (tỉnh Cà Mau). Có thể chi tiết hơn là ở vì tuyến 8°34'B, tại xã Đất Mũi, huyện Ngọc Hiển, tỉnh Cà Mau.

     - Điểm cực Đông: tại bán đảo Hòn Gốm (tỉnh Khánh Hòa). Có thể chi tiết hơn là ở kinh tuyến 10924'Đ, tại bán đảo Hòn Gốm, xã Vạn Thạnh, huyện Vạn Ninh, tỉnh Khánh Hòa.

     - Điểm cực Tây: tại Apachải (tỉnh Điện Biên). Có thể chi tiết hơn là ở kinh tuyến 10209'Đ, trên núi Pulasan tại xã Sín Thầu, huyện Mường Nhé, tỉnh Điện Biên.

Dựa vào bản đồ Hành chính (trang 4 + 5), có thể xác định ngay được các tỉnh, thành phố (trực thuộc Trung ương) theo yêu cầu câu hỏi.

Trang Atlat sử dụng: trang 4 +5.

     Các nước có chung đường biên giới trên đất liền với nước ta và các tỉnh có đường biên giới với mỗi nước:

Trang Atlat sử dụng: trang 4+5.

    Các tỉnh, thành phố giáp biển của nước ta lần lượt từ Bắc vào Nam là:

    Quảng Ninh, Hải Phòng, Thái Bình, Nam Định, Ninh Bình, Thanh Hóa, Huế, Đà Nẵng, Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên – Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bình Định, Phú Yên, Khánh Hòa, Ninh Thuận, Bình Thuận, Bà Rịa – Vũng Tàu, TP Hồ Chí Minh, Tiền Giang, Bến Tre, Trà Vinh, Sóc Trăng, Bạc Liêu, Cà Mau, Kiên Giang (28 tỉnh).

Trang Atlat sử dụng: trang 4 + 5 hoặc trang 13, trang 14.

     1. Các đảo và quần đảo xa bờ

     - Quần đảo Hoàng Sa (thuộc huyện đảo Hoàng Sa – Đà Nẵng).

     - Quần đảo Trường Sa (thuộc huyện đảo Trường Sa – Khánh Hoà).

     2. Các đảo và quần đảo gần bờ

     - Các đảo và quần đảo ven bờ Bắc Bộ:

     + Đảo Cái Bầu, quần đảo Cô Tô, đảo Vĩnh Thực (Quảng Ninh).

     + Đảo Cát Bà, quần đảo Long Châu, đảo Bạch Long Vĩ (Hải Phòng).

     - Các đảo và quần đảo ven bờ Duyên hải miền Trung:

     + Đảo Cồn Cỏ (Quảng Trị).

     + Đảo Lý Sơn (Quảng Ngãi).

     + Đảo Phú Quý (Bình Thuận).

     - Các đảo và quần đảo ven bờ Nam Bộ:

     + Quần đảo Côn Sơn (Bà Rịa –Vũng Tàu).

     + Đảo Phú Quốc, quần đảo Hà Tiên (Kiên Giang).

Có thể lập bảng như dưới đây:

     1. Cách tính mật độ dân số:

     Mật độ dân số = Dân số/Diện tích (người/$k{m}^2$)

     2. Kết quả tính:

Trang Atlat sử dụng: trang 4 + 5, trang 6 + 7.

     1. Đặc điểm

     - Lãnh thổ toàn vẹn của nước ta bao gồm hai bộ phận: phần đất liền và phần biển rộng lớn với các đảo và quần đảo ở phía đông và nam. Phần lãnh thổ trên đất liền của nước ta có đặc điểm:

     - Nằm ở rìa đông nam của lục địa Á – Âu (quan sát bản đồ "Việt Nam trong khu vực Đông Nam Á" ở trang 4 hoặc sử dụng bản đồ "Ngoại thương" ở trang 24), phía bắc giáp Trung Quốc, phía tây giáp Lào và Campuchia, phía đông, đông nam giáp Biển Đông.

     - Giới hạn hệ tọa độ:

     + Điểm cực Bắc: tại Lũng Cú (tỉnh Hà Giang). Có thể chi tiết hơn là ở vĩ tuyến 23023'B, tại xã Lũng Cú, huyện Đồng Văn, tỉnh Hà Giang,

     + Điểm cực Nam: tại Xóm Mũi (tỉnh Cà Màu). Có thể chi tiết hơn là ở vĩ tuyến 834'B, tại xã Đất Mũi, huyện Ngọc Hiển, tỉnh Cà Mau.

     + Điểm cực Đông: tại bán đảo Hòn Gốm (tỉnh Khánh Hòa). Có thể chỉ tiết hơn là ở kinh tuyến 109°24'Đ, tại bán đảo Hòn Gốm, xã Vạn Thạnh, huyện Vạn Ninh, tỉnh Khánh Hòa.

     + Điểm cực Tây: tại Apachải (tỉnh Điện Biên). Có thể chi tiết hơn là ở kinh tuyến 1029'Đ, trên núi Pulasan tại xã Sín Thầu, huyện Mường Nhé, tỉnh Điện Biên.

     - Đường bờ biển nước ta cong như hình chữ S, dài 3260 km, chạy từ Móng Cái (Quảng Ninh) đến Hà Tiên (Kiên Giang). Đường bờ biển chạy dài theo đất nước đã tạo điều kiện cho 28 trong số 63 tỉnh, thành phố ở nước ta có điều kiện trực tiếp khai thác những tiềm năng to lớn của Biển Đông.

     - Vùng biển của nước ta bao gồm: nội thuỷ, lãnh hải, vùng tiếp giáp lãnh hải, vùng đặc quyền về kinh tế và thềm lục địa. Việt Nam có chủ quyền trên một vùng biển rộng khoảng 1 triệu km tại Biển Đông.

     - Nước ta có hơn 4000 hòn đảo lớn, nhỏ, phần lớn là các đảo ven bờ và có hai quần đảo ở ngoài khơi trên Biển Đông là quần đảo Hoàng Sa (thuộc thành phố Đà Nẵng) và quần đảo Trường Sa (thuộc tỉnh Khánh Hoà).

     2. Thuận lợi

     a. Đối với tự nhiên

     - Nằm ở vị trí rìa đông của bán đảo Đông Dương, nước ta nằm hoàn toàn trong vành đai nhiệt đới nửa cầu Bắc do đó thiên nhiên nước ta mang đặc điểm cơ bản của thiên nhiên nhiệt đới ẩm gió mùa với nền nhiệt, ẩm cao. Bởi vậy thảm thực vật nước ta bốn mùa xanh tốt, khác hẳn với cảnh quan hoang mạc như một số nước cùng vĩ độ ở Tây Nam Á và Bắc Phi.

     - Cũng do nằm trong khu vực chịu ảnh hưởng của chế độ gió mùa châu Á, khu vực gió mùa điển hình trên thế giới, nên khí hậu nước ta có hai mùa rõ rệt: mùa đông bớt nóng và khô, mùa hạ nóng và mưa nhiều.

     - Nước ta giáp Biển Đông là nguồn dự trữ đồi dào về nhiệt và ẩm, nên chịu ảnh hưởng sâu sắc của Biển Đông. Biển Đông đã tăng cường tính ẩm cho nhiều khối khí trước khi ảnh hưởng đến lãnh thổ phần đất liền.

     - Nước ta nằm ở nơi giao nhau của hai vành đai sinh khoáng lớn trên thế giới là vành đai sinh khoáng Thái Bình Dương và vành đai sinh khoáng Địa Trung Hải nên có nguồn tài nguyên khoáng sản phong phú, đặc biệt là các loại khoáng sản năng lượng và kim loại màu. Đây là cơ sở để phát triển một nền công nghiệp đa ngành, trong đó có nhiều ngành công nghiệp trọng điểm và mũi nhọn.

     - Nằm ở nơi giao thoa giữa các luồng di cư của nhiều luồng động vật và thực vật thuộc các khu hệ sinh vật khác nhau khiến cho tài nguyên sinh vật nước ta rất phong phú.

     - Vị trí địa lí và hình dáng lãnh thổ (kéo dài theo chiều Bắc - Nam, hẹp ngang theo chiều Đông – Tây) đã tạo nên sự phân hoá đa dạng của tự nhiên thành các vùng tự nhiên khác nhau giữa miền Bắc với miền Nam, giữa đồng bằng với miền núi, ven biển và hải đảo.

     b. Đối với việc phát triển kinh tế, văn hoá, xã hội và quốc phòng

     * Về kinh tế

     - Nằm ở ngã tư đường giao thông hàng hải và hàng không quốc tế, đầu mút của tuyến đường bộ xuyên Á nên nước ta có điều kiện phát triển nhiều loại hình giao thông, thuận lợi trong việc phát triển quan hệ ngoại thương với các nước trong và ngoài khu vực. Việt Nam còn là cửa ngõ mở lối ra biển của Lào, Đông Bắc Thái Lan, Campuchia và Tây Nam Trung Quốc.

     - Vị trí này có ý nghĩa quan trọng trong việc phát triển các ngành kinh tế, các vùng lãnh thổ, tạo điều kiện thực hiện chính sách mở cửa hội nhập với các nước trên thế giới, thu hút đầu tư nước ngoài.

     * Về văn hoá – xã hội

     - Việt Nam nằm ở nơi giao thoa các nền văn hoá khác nhau, nên có nhiều nét tương đồng về lịch sử, văn hoá – xã hội và mối giao lưu lâu đời với các nước trong khu vực. Điều đó góp phần làm giàu bản sắc văn hoá, kể cả kinh nghiệm sản xuất trên cơ sở một nền văn hoá chung nhưng đa dạng về hình thức biểu hiện.

     - Vị trí trên cũng điều kiện thuận lợi cho nước ta chung sống hoà bình, hợp tác hữu nghị và cùng phát triển với các nước, nhất là các nước trong khu vực Đông Nam Á và Trung Quốc.

     * Về chính trị và quốc phòng

     - Nước ta có vị trí đặc biệt quan trọng của vùng Đông Nam Á – một khu vực kinh tế năng động và nhạy cảm với những biến động chính trị trên thế giới.

     - Biển Đông của nước ta là một hướng chiến lược có ý nghĩa sống còn trong công cuộc xây dựng, phát triển và bảo vệ đất nước.

     3. Khó khăn

     - Thiên nhiên nhiệt đới gió mùa thiếu ổn định, sự phân mùa của khí hậu và thuỷ văn, tính thất thường của thời tiết, các tai biến thiên nhiên (bão, lũ, hạn hán, sâu bệnh...) thường xuyên xảy ra, gây nhiều thiệt hại đến sản xuất và đời sống.

     - Nước ta diện tích không lớn, nhưng có đường biên giới trên bộ và trên biển kéo dài. Hơn nữa Biển Đông chung với nhiều nước. Vì thế, việc bảo vệ chủ quyền lãnh thổ cần hết sức chú trọng.

     - Sự năng động của các nước trong và ngoài khu vực đã đặt nước ta vào một tình thế vừa phải hợp tác cùng phát triển vừa phải cạnh tranh quyết liệt trên thị trường thế giới trong điều kiện nền kinh tế còn chậm phát triển.

Trang Atlat sử dụng: trang 4 + 5, trang 9, trang 10, trang 12, trang 18.

    1. Đặc điểm hình dáng lãnh thổ nước ta

     - Lãnh thổ nước ta kéo dài và hẹp ngang:

     + Lãnh thổ kéo dài theo chiều Bắc – Nam khoảng 15 vĩ tuyến (từ 834'B đến 2323'B), tương đương với khoảng 1650km.

     + Lãnh thổ nước ta hẹp ngang: điểm cực tây là 10209'Đ, điểm cực đông là 109°24'Đ như vậy chỉ  chênh nhau 7 kinh độ, nơi hẹp nhất là Quảng Bình (Bắc Trung Bộ) với chiều rộng chỉ khoảng 50km.

     - Đường bờ biển cong như hình chữ S kéo dài từ Móng Cái đến Hà Tiền, dài 3260km.

    2. Ảnh hưởng tới các điều kiện tự nhiên

    - Hình dáng lãnh thổ nước ta kéo dài, tạo cho thiên nhiên nước ta phân hóa đa dạng mà điển hình là sự phân hóa theo chiều Bắc – Nam.

     + Khí hậu (bản đồ “Khí hậu” – trang 9):

·       Ranh giới khí hậu giữa hai miền Bắc – Nam nằm ở khoảng giữa đất nước (dãy núi Bạch Mã, gần vĩ tuyến 16B).

·       Miền khí hậu phía Bắc mang tính chất nhiệt đới gió mùa có một mùa đông lạnh (hoặc khá lạnh) trong năm: nhiệt độ trung bình năm từ 22 – 23°C, mùa đông có tháng nhiệt độ thấp hơn 18°C.

·       Miền khí hậu phía Nam mang tính chất nhiệt đới điển hình: nhiệt độ trung bình năm từ 26 – 29°C, biên độ nhiệt trong năm nhỏ (dẫn chứng), gần như không chịu ảnh hưởng của gió mùa Đông Bắc.

    - Sinh vật (bản đồ “Thực vật và động vật” – trang 12, bản đồ “Nông nghiệp chung” – trang 18).

     + Miền Bắc có các cây trồng đa dạng, phong phú có các cây trồng nhiệt đới, cận nhiệt đới và ôn đới. Thảm thực vật rừng ôn đới núi cao ở nước ta cũng chỉ xuất hiện ở Bắc Bộ.

     + Miền Nam chủ yếu phát triển các loại cây trồng nhiệt đới.

    - Sông ngòi (bản đồ “Các hệ thống sông” - trang 10): lãnh thổ hẹp ngang nên phần lớn sông ngòi nước ta ngắn và nhỏ, những hệ thống sông lớn đều bắt nguồn từ nước ngoài.

    - Nước ta chịu ảnh hưởng của Biển Đông:

     + Bờ biển kéo dài, đồng bằng tập trung ở phía đông lãnh thổ làm cho nước ta chịu ảnh hưởng mạnh của Biển Đông, kết hợp với yếu tố gió mùa làm cho thiên nhiên nước ta có tính chất ẩm, không bị hoang mạc hóa như các nước cùng vĩ độ ở Tây Á, Tây Phi..

     + Biển Đông góp phần tạo nên cảnh quan miền duyên hải, hải đảo làm thiên nhiện nước ta đa dạng. Nước ta cũng thường xuyên chịu ảnh hưởng của các cơn bão từ Biển Đông.

    3. Ảnh hưởng đến giao thông vận tải (bản đồ “Giao thông” - trang 23)

    Hình dáng lãnh thổ tạo điều kiện cho nước ta phát triển các loại hình giao thông vận tải:

    - Ven biển là một đồng bằng chạy gần như liên tục thuận lợi cho xây

dựng các tuyến đường bộ, đường sắt xuyên Việt.

    - Đường bờ biển kéo dài, ven biển có nhiều vũng, vịnh thuận lợi cho phát triển giao thông đường biển tạo nên mối giao lưu trong nước và quốc tế.

    - Do lãnh thổ kéo dài nên việc tổ chức các mối giao thông xuyên Việt, các mối liên kết kinh tế gặp khăn, nhất là vào mùa mưa bão.

Trang Atlat sử dụng: trang 8.

     Từ bảng chú giải của bản đồ tỉ lệ 1: 6.000.000 có thể thấy các địa tầng trong bảng chú giải được xếp theo trình tự hình thành muộn hơn thì xếp ở trên, chính vì vậy ô kí hiệu địa tầng nằm dưới cùng có tuổi cổ nhất ở nước ta. Đó là địa tầng thuộc giới Ackêôzôi – thống dưới hệ Ocđôvic.

     - Đặc điểm của các loại đá có trong địa tầng này (dựa vào nội dung bảng chú giải): Các thành tạo biến chất tạo móng kết tinh vỏ lục địa, gồm các đá biến chất của các đá trầm tích phun trào nguyên sinh có tuổi Ackêôzôi - Ocdôvic sớm.

     - Các vùng có địa tầng thuộc giới Ackêôzôi - thống dưới hệ Ocđôvic trên lãnh thổ nước ta là:

     + Vùng dọc thung lũng trung lưu sông Hồng (hiện nay là các dãy Hoàng Liên Sơn và Con Voi).

     + Vùng thượng nguồn sông Chảy.

     + Vùng thượng và trung lưu sông Mã.

     + Vùng thung lũng sông Nậm Mô (phía Tây Nghệ An).

     + Vùng núi Bạch Mã và phần phía Tây.

     + Vùng Bắc Tây Nguyên.

     - Sự liên hệ với các mạng nền cổ: Các vùng đó tương ứng với các mảng cổ Hoàng Liên Sơn, Việt Bắc, Sông Mã, Pu Hoạt và khối nền cổ Kon Tum.

     Trang Atlat sử dụng: trang 8.

     - Tương tự như ở câu 1 ta có: vùng có tuổi địa tầng trẻ nhất nước ta là địa tầng thuộc giới Kainôzôi bao gồm các loại cuội, cát, sét kết và các thành tạo bở rời.

     - Vùng phân bố của địa tầng này chủ yếu ở duyên hải và phần hạ lưu các hệ thống sông lớn, tương ứng với nền địa hình của đồng bằng (có độ cao dưới 200m ngày nay), ví dụ: đồng bằng Bắc Bộ, đồng bằng Nam Bộ.

Trang Atlat sử dụng: trang 8.

     - Sự phân bố của các mỏ dầu, mỏ khí đốt:

      + Các mỏ dầu ở nước ta phân bố chủ yếu ở vùng thềm lục địa phía Nam với các mỏ lớn, đã được đưa vào khai thác là: mỏ Hồng Ngọc, mỏ Rạng Đông, mỏ Bạch Hổ, mỏ Đại Hùng; mỏ Bunga Kêkoa.

      + Các mỏ khí đốt có cả ở trên đất liền (mỏ khí Tiền Hải, tỉnh Thái Bình) và ngoài khơi (các mỏ Lan Đỏ, Lan Tây).

     - Các mỏ dầu và khí đốt phân bố trong các bồn trầm tích Kainôzôi, như vậy chúng được hình thành muộn hơn so với các mỏ than đá.

Trang Atlat sử dụng: trang 8.

     Tham khảo bảng dưới đây:

Dựa vào Atlat trang 13 có thể xác định các dãy núi như sau:

     Dựa vào Atlat trang 13 có thể xác định các cánh cung như sau:

     Đây là các cánh cung núi nằm ở miền Bắc và Đông Bắc Bắc Bộ của nước ta. Các cánh cung này có đặc điểm mở rộng về phía bắc, quay bề lồi ra biển và chụm lại ở khối núi Tam Đảo. Trên bản đồ trang 13 có thể thấy các cánh cung núi này phân bố rất gần nhau.

     - Cánh cung Sông Gâm: phần lớn chiều dài nằm dọc theo tả ngạn sông

     - Cánh cung Đông Triều: nằm ở ven biển.

     - Hai cánh cung Ngân Sơn, Bắc Sơn nằm kẹp giữa hai cánh cung trên.

Dựa vào Atlat trang 13, trang 14 có thể xác định các cao nguyên và sơn nguyên như sau:

Dựa vào Atlat trang 13, 14 có thể xác định các đỉnh núi và độ cao của chúng như sau:

     Trang Atlat sử dụng: trang 6 + 7, trang 13.

     1. Khái quát vị trí địa lí

     Miền Bắc và Đông Bắc Bắc Bộ nằm ở phía tả ngạn sông Hồng, phía bắc giáp Trung Quốc, phía đông và đông nam giáp vịnh Bắc Bộ, phía tây và nam giáp miền Tây Bắc và Bắc Trung Bộ.

     2. Đặc điểm chung của địa hình

     - Miền Bắc và Đông Bắc Bắc Bộ bao gồm hai bộ phận địa hình chính là đồi núi và đồng bằng.

     - Dạng địa hình miền núi chiếm phần lớn (hoặc 2/3) diện tích của miền.

     - Hướng nghiêng chung của địa hình của miền là hướng tây bắc – đông nam do vào thời kì Tân kiến tạo phần phía bắc, tây bắc được nâng lên t trong khi phần phía nam, đông nam lại là vùng sụt lún.

     3. Đặc điểm từng dạng địa hình

     * Miền núi:

     - Đồi núi chiếm khoảng 2/3 diện tích toàn miền.

     - Đồi núi phân bố ở phía bắc.

     - Đồi núi của miền chủ yếu là đồi núi thấp, độ cao trung bình chủ yếu dưới 1000m, bộ phận núi có độ cao trên 1500m chiếm tỉ lệ diện tích rất nhỏ, phân bố ở phía bắc (vùng sơn nguyên Hà Giang, sơn nguyên Đồng Văn..).

     - Hướng các dãy núi:

    Các dãy núi trong miền có hai hướng:

     + Hướng vòng cung: là hướng núi chính của miền, thể hiện rõ nét qua 4 cánh núi là Sông Gâm, Ngân Sơn, Bắc Sơn, Đông Triều. Hướng vòng cung của các cánh cung núi này được giải thích là do trong quá trình hình thành chịu tác động của khối núi vòm sông Chảy (hay khối Việt Bắc). Cũng do càng về phía đông, đông nam, cường độ nấng yếu dần nên độ cao của các cánh cung này cũng giảm dần.

     + Hướng tây bắc – đông nam được thể hiện rõ nét qua hướng của dãy núi Con Voi. Hướng núi của dãy Con Voi là do chịu tác động định hướng của khối nền cổ Hoàng Liên Sơn.

     - Đặc điểm hình thái địa hình: các núi trong miền chủ yếu là núi già trẻ lại, các núi ở đây chủ yếu có đỉnh tròn, sườn thoải. Ngoài ra trong miền đồi núi của miền còn xuất hiện các dạng địa hình cacxtơ, lòng chảo, các cánh đồng giữa núi.

     * Miền đồng bằng:

     - Đồng bằng của miền chiếm khoảng 1/3 diện tích toàn miền.

   - Đồng bằng phân bố ở phía nam, đông nam của miền, trong đó lớn nhất là đồng bằng Bắc Bộ.

     - Đồng bằng có dạng tam giác châu điển hình ở nước ta với đỉnh là Việt Trì và cạnh đáy kéo dài từ ven biển phía nam Quảng Ninh đến Ninh Bình.

     - Đồng bằng Bắc Bộ được hình thành do hai hệ thống sông lớn nhất phía Bắc là hệ thống sông Hồng và hệ thống sông Thái Bình bồi đắp. (Ngoài ra có thể kể đến một số đồng bằng ở ven biển Quảng Ninh do các sông nhỏ ở đây bồi đắp..).

     - Một số nét đặc điểm về hình thái: đặc điểm nổi bật của địa hình đồng bằng trong miền là bị chia cắt bởi một hệ thống đê vì thế phần đất trong đê không được bồi đắp hàng năm; mặc dù không bị ngập nước vào mùa lũ nhưng trong đồng bằng vẫn có một số vùng địa hình trũng thường xuyên bị ngập nước. Ngoài ra ở rìa phía bắc và phía nam của đồng bằng còn xuất hiện dạng địa hình đồi núi sót (ở Hải Dương, Ninh Bình...).

     - Hướng mở rộng, phát triển của đồng bằng: hàng năm đồng bằng vẫn tiến ra biển ở phía đông nam với tốc độ khá nhanh (có nơi lên đến 100m) do lượng phù sa các sông mang theo lớn, thềm lục địa nông và thoải.

     * Thềm lục địa: nông và rộng (thể hiện qua các đường đẳng sâu và một sổ điểm độ sâu).

     Trang Atlat sử dụng: trang 6 + 7, trang 13.

     1. Khái quát vị trí địa lí

     Miền Tây Bắc và Bắc Trung Bộ có phía bắc giáp Trung Quốc, phía đông giáp miền Bắc và Đông Bắc Bắc Bộ và Biển Đông, phía nam giáp miền Nam Trung Bộ và Nam Bộ, phía tây giáp Lào.

     2. Đặc điểm chung của địa hình

     - Miền Tây Bắc và Bắc Trung Bộ bao gồm hai bộ phận địa hình chính là đồi núi và đồng bằng.

     - Dạng địa hình miền núi chiếm phần lớn (khoảng 4/5) diện tích của miền.

     - Hướng nghiêng chung của địa hình của miền là hướng tây bắc – đông nam do vào thời kì Tân kiến tạo phần phía tây bắc, tây được nâng lên mạnh mẽ và cường độ nâng càng yếu dần về phía đông, đông nam.

     3. Đặc điểm từng dạng địa hình

     * Miền núi:

     - Đồi núi chiếm khoảng 4/5 diện tích toàn miền.

     - Đồi núi phân bố ở phía tây bắc và phía tây.

     - Đây là miền núi cao đồ sộ và hiểm trở nhất ở nước ta với độ cao trung bình của các dãy núi đạt trên 1500m. Trong đó nổi bật là dãy Hoàng Liên Sơn – dãy núi được coi là "nóc nhà Đông Dương" với nhiều đỉnh núi có độ cao trên 3000m. Dãy Trường Sơn Bắc (kéo dài từ hữu ngạn sông Cả đến dãy Bạch Mã) dọc biên giới Việt - Lào cũng có nhiều đỉnh núi cao trên 2000m như Puxai-lai-leng, Rào Cỏ, ...).

     - Hướng các dãy núi:

     Các dãy núi trong miền có hai hướng:

     + Hướng tây bắc – đông nam là hướng núi chính của miền, thể hiện rõ nét qua hai dãy núi lớn nhất của miền là Hoàng Liên Sơn và Trường Sơn Bắc, ngoài ra còn thể hiện qua một số các dãy núi, cao nguyên chạy song song theo hướng này như dãy Pu Đen Đinh, dãy Pu Sam Sao, cao nguyên Sơn La, cao nguyên Mộc Châu... Hướng tây bắc - đông nam của các dãy núi, cao nguyên này được giải thích là do trong quá trình hình thành chịu tác động của các khối nền cổ chạy theo hướng tây bắc khối nền cổ Hoàng Liên Sơn, khối nền cổ Sông Mã, khối nền cổ Pu Hoạt...

     + Hướng tây – đông được thể hiện rõ nét qua các dãy Hoành Sơn, Bạch Mã. Đây được coi là các mạch núi của dãy Trường Sơn Bắc lan sát ra biển.

     - Đặc điểm hình thái địa hình: các núi trong miền có độ chia cắt lớn (cả chia cắt sâu và chia cắt ngang – thể hiện qua lát cắt C – D), độ dốc lớn Ngoài ra trong miền đồi núi của miền còn xuất hiện các dạng địa hình cacxtơ, lòng chảo, các cánh đồng giữa núi... (dẫn chứng: địa hình núi đá vôi ở khối núi Kẻ Bàng, lòng chảo Điện Biên, các cánh đồng Than Uyên, Mường Thanh...).

     * Đồng bằng:

     - Đồng bằng của miền chỉ chiếm diện tích nhỏ.

     - Đồng bằng phân bố ở phía đông, đông nam của miền trong đó lớn nhất là đồng bằng sông Mã, sông Cả (ở hai tỉnh Thanh Hóa, Nghệ An).

     - Đồng bằng của miền có diện tích nhỏ và càng vào phía nam càng hẹp dần do phần lớn sông ngòi ở Bắc Trung Bộ là các sông nhỏ, ngắn và ít phù sa. Ngoài các đồng bằng có diện tích lớn (đồng bằng sông Mã, sông Cả) ở phía bắc được bồi đắp bởi phù sa sông, các đồng bằng nhỏ hẹp phía nam có nguồn gốc thành tạo từ sự kết hợp của phù sa sông - biển.

     - Một số nét đặc điểm về hình thái: đặc điểm nổi bật của địa hình đồng bằng trong miền là hẹp dần theo chiều bắc – nam, các đồng bằng bị chia cắt với nhau bởi các nhánh núi lan sát ra biển. Trong các đồng bằng thỉnh thoảng vẫn xuất hiện dạng đồi núi sót.

     - Hướng mở rộng, phát triển của đồng bằng: do lượng phù sa của các con sông của miền không lớn nên tốc độ tiến ra biển hàng năm của các đồng bằng nhỏ, nhất là các đồng bằng ở khu Bắc Trung Bộ.

     * Thềm lục địa: có xu hướng hẹp dần về phía nam thể hiện qua sự lấn vào gần bờ của các đường đẳng sâu 20m và 50m.

Trang Atlat sử dụng: trang 6 + 7, 14.

     1. Khái quát vị trí địa lí

     Miền Nam Trung Bộ và Nam Bộ có phía bắc giáp vùng Tây Bắc và Bắc Trung Bộ, phía đông và đông nam giáp Biển Đông, phía tây giáp Lào và Campuchia.

     2. Đặc điểm chung của địa hình

     - Miền Nam Trung Bộ và Nam Bộ bao gồm hai bộ phận địa hình chính là đồi núi và đồng bằng.

     - Dạng địa hình miền núi chiếm phần lớn (khoảng 2/3) diện tích của miền.

     - Hướng nghiêng của địa hình rất phức tạp: đối với vùng Nam Trung Bộ hướng nghiêng chủ yếu là cao ở giữa và thấp dần về hai phía đông – tây; đối với vùng Nam Bộ hướng nghiêng chung là đông bắc – tây nam.

     3. Đặc điểm từng dạng địa hình

     * Miền núi:

     - Đồi núi chiếm khoảng 2/3 diện tích toàn miền.

     - Đồi núi phân bố ở phía bắc và phía tây.

     - Dạng địa hình tiêu biểu là các cao nguyên xếp tầng với độ cao chủ yếu từ 500 – 1000m như cao nguyên Kon Tum, cao nguyên Pleiku, cao nguyên Đắk Lắk.. Cao nguyên có độ cao lớn nhất của vùng là cao nguyên Lâm Viên với độ cao trung bình trên 1500m. Ngoài các cao nguyên xếp tầng, trong miền còn có nhiều dãy núi lan sát ra biển (ở vùng rìa phía đông của Trường Son Nam).

     - Hướng các dãy núi:

     + Hướng núi của miền khá phức tạp:

     Nhìn chung có thể coi vùng núi, cao nguyên của vùng là một cánh cung khổng lồ, quay bề lồi ra biển. Nguyên nhân là do tác dụng định hướng của khối nền cổ Kon Tum trong quá trình hình thành.

     Ngoài hướng vòng cung, trong miền còn có nhiều dãy núi chạy theo hướng tây – đông lan sát ra biển ở Nam Trung Bộ.

     * Đồng bằng:

     - Đồng bằng của miền chiếm khoảng 1/3 diện tích.

     - Đồng bằng phân bố ở rìa phía đông và phía nam của miền.

     - Đồng bằng của miền chia thành hai bộ phận:

     + Các đồng bằng ở duyên hải Nam Trung Bộ có đặc điểm nhỏ, hẹp, hình thành do phù sa của các sông nhỏ và các vật liệu có nguồn gốc biển. Các đồng bằng có diện tích đáng kể là đồng bằng hạ lưu sông Thu Bồn, sông Trà Khúc, sông Đà Rằng...

     + Đồng bằng Nam Bộ phân bố ở phía nam có diện tích rộng lớn, hình thành do phù sa của hệ thống sông Mê Công là chủ yếu.

     - Một số nét đặc điểm về hình thái:

     + Các đồng bằng ở duyên hải Nam Trung Bộ bị chia cắt bởi nhiều dãy núi lan sát ra biển.

     + Đồng bằng Nam Bộ có tính đồng nhất cao, tuy nhiên trong đồng bằng vẫn có nhiều vùng đầm lầy ngập nước do chưa được phù sa bồi lấp. Trong đồng bằng còn xuất hiện một số núi sót như núi Bà Đen, núi Chứa Chan, vùng núi An Giang, Hà Tiên...

     - Hưởng mở rộng, phát triển của đồng bằng:

     + Các đồng bằng ở duyên hải Nam Trung Bộ do lượng phù sa của các con sông của miền không lớn nên tốc độ tiến ra biển hàng năm của các đồng bằng nhỏ.

     + Đồng bằng Nam Bộ có tốc độ tiến ra biển hàng năm khá nhanh do lượng phù sa do hệ thống sông Mê Công vận chuyển rất lớn (tốc độ lấn biển hàng năm ở Cà Mau có nơi đạt 60 – 80m).

     * Thềm lục địa: có xu hướng càng vào phía Nam càng mở rộng thể hiện qua các đường đẳng sâu 20m và 50m.

     Trang Atlat sử dụng: trang 10, trang 13.

     Địa hình là nhân tố rất quan trọng của tự nhiên. Điều đó được thể hiện ở chỗ địa hình làm nền và tác động mạnh tới các yếu tố khác, trong đó có sông ngòi.

     - Hướng nghiêng của địa hình (tây bắc – đông nam) và hướng núi (tây bắc - đông nam và tây – đông) có tác động lớn trong việc quy định hướng sông, làm cho sông ngòi trong vùng chảy theo 2 hướng chính:

     + Hướng tây bắc – đông nam: Sông Đà, sông Mã, sông Cả.

     + Hướng tây – đông: Sông Đại, sông Bến Hải, sông Bồ.

     - Địa hình có độ dốc lớn (do không có bộ phận chuyển tiếp) nên độ dốc của sông ngòi cũng lớn (đặc biệt là ở Bắc Trung Bộ).

     - Địa hình núi tập trung ở phía tây, tây bắc kết hợp với hình dáng lãnh thổ làm chiều dài sông có sự phân hóa:

     + Tây Bắc: sông dài, diện tích lưu vực lớn.

     + Bắc Trung Bộ: sông nhỏ, ngắn, dốc.

     - Địa hình là nhân tố quan trọng làm chế độ nước sông (mùa lũ) có sự phân hóa theo không gian:

     + Tây Bắc: sông có mùa lũ từ tháng 5 đến tháng 10, trùng với mùa mưa trên phần lớn lãnh thổ nước ta.

     + Bắc Trung Bộ: sông có mùa lũ từ tháng 8 đến tháng 12 (do ảnh hưởng của dãy Trường Sơn gây ra hiện tượng phơn trong mùa hạ và đón gió Đông Bắc gây mưa vào mùa thu – đông).

     - Địa hình có độ dốc lớn (kết hợp với cấu trúc nham thạch cứng) nên khả năng bồi lấp phù sa ở vùng hạ nguồn hạn chế.

     Trang Atlat sử dụng: trang 13.

     1. Khái quát vị trí, giới hạn của hai miền

     - Bắc và Đông Bắc Bắc Bộ: nằm ở tả ngạn sông Hồng, giáp Trung Quốc phía bắc, vịnh Bắc Bộ phía đông và đông nam, giáp miền Tây Bắc và Bắc Trung Bộ ở phía tây và phía nam.

     - Tây Bắc và Bắc Trung Bộ: giáp Trung Quốc phía Bắc, giáp miền Bắc và Đông Bắc Bắc Bộ phía đông, giáp Biển Đông phía đông, giáp miền Nam Trung Bộ và Nam Bộ phía nam, giáp Lào phía tây.

     2. Giống nhau

     - Có đủ các dạng địa hình: núi cao, đồi, đồng bằng, thềm lục địa.

Địa hình 2 miền đều được trẻ lại do vận động Tân sinh.

     - Có dải đồng bằng ven biển mới được hình thành do phù sa sông, biển do đó nhìn chung hướng nghiêng của địa hình là thấp dần ra biển.

     - Địa hình có sự phân bậc rõ nét, bị cắt xẻ bởi mạng lưới sông ngòi khá dày do các vận động địa chất kết hợp với khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa.

     - Đồng bằng hàng năm vẫn tiếp tục phát triển do là những đồng bằng mới được hình thành từ kỉ Đệ Tứ.

     3. Khác nhau

     * Đối với bộ phận đồi núi:

     - Độ cao địa hình đồi núi ở miền Bắc và Đông Bắc Bắc Bộ thấp hơn so với miền Tây Bắc và Bắc Trung Bộ. Dẫn chứng:

     + Nền địa hình chung của Bắc và Đông Bắc Bắc Bộ có độ cao trung bình dưới 500m trong các núi ở Tây Bắc và Bắc Trung Bộ chủ yếu cao trên 500m.

      + Vùng Bắc và Đông Bắc Bắc Bộ chỉ có một bộ phận nhỏ núi cao trên 2000m ở gần biên giới Việt – Trung như: Pu Tha Ca (2274m); Kiều Liêu Ti (2402m) trong khi đó ở vùng Tây Bắc và Bắc Trung Bộ có rất nhiều đỉnh núi cao trên 2000m ở dãy Hoàng Liên Sơn và Trường Sơn Bắc như: Phanxipăng (3143m); Phu Luông (2985m); Rào Cỏ (2236m)...

     - Độ dốc và độ cắt xẻ của địa hình miền Tây Bắc và Bắc Trung Bộ cao hơn so với miền Bắc và Đông Bắc Bắc Bộ. (Dẫn chứng: Qua lát cắt A – B (ở khu vực Đông Bắc), lát cắt C - D (ở khu Tây Bắc) và vùng núi Trường Sơn Bắc cao, hiểm trở cạnh Biển Đông).

     Giải thích:

     Vùng Tây Bắc và Bắc Trung Bộ có địa hình núi cao hơn, độ dốc lớn hơn và độ cắt xẻ cao hơn là do trong quá trình vận động địa chất của vỏ Trái Đất, miền Tây Bắc và Bắc Trung Bộ là một bộ phận của địa máng Việt - Lào nên chịu tác động mạnh của hoạt động nâng lên; vùng Bắc và Đông Bắc Bắc Bộ nằm ở rìa của khối nền Hoa Nam vững chắc nên các hoạt động nâng lên ở đây yếu hơn so với vùng Tây Bắc và Bắc Trung Bộ.

     - Hướng núi:

     + Miền Bắc và Đông Bắc Bắc Bộ có hướng núi chủ yếu là các cánh cung mở rộng về phía bắc, quay bề lồi ra biển và chụm đầu lại ở khối núi Tam Đảo (như các cánh cung Sông Gâm, Ngân Sơn, Bắc Sơn, Đông Triều Trong miền cũng có một dãy núi chạy theo hướng tây bắc - đông nam đó là dãy Con Voi (nằm ngay sát tả ngạn sông Hồng).

     + Miền Tây Bắc và Bắc Trung Bộ có các dãy núi chủ yếu chạy theo hướng tây bắc - đông nam (như Hoàng Liên Sơn, Tam Điệp, Trường Sơn Bắc).

     Giải thích:

     Do trong quá trình hình thành lãnh thổ vùng núi của Bắc và Đông Bắc Bắc Bộ chịu sự quy định hướng của khối nền cổ Vòm Sông Chảy nên có hướng núi là các cánh cung còn vùng Tây Bắc và Bắc Trung Bộ chịu sự quy định hướng của các khối nền cổ Hoàng Liên Sơn, Sông Mã, Pu Hoạt. có hướng tây bắc – đông nam nên các dãy núi cũng có hướng như vậy.

     - Miền Bắc và Đông Bắc Bắc Bộ có một vùng đồi dạng bát úp chuyển tiếp (vùng trung du rõ rệt nhất ở nước ta) còn ở miền Tây Bắc và Bắc Trung Bộ dạng địa hình này có xuất hiện nhưng tính chất chuyển tiếp không rõ nét bởi địa hình núi lan sát tới rìa các đồng bằng.

     Giải thích:

     Do tần suất tác động nâng lên ở Tây Bắc và Bắc Trung Bộ lớn nên các dãy núi cao còn vùng Bắc và Đông Bắc Bắc Bộ tần suất yếu và giảm dần nên xuất hiện vùng trung du chuyển tiếp.

     * Đối với bộ phận đồng bằng

     - Miền Bắc và Đông Bắc Bắc Bộ có một đồng bằng phù sa châu thổ rộng lớn là đồng bằng Bắc Bộ (hình thành trên một vùng sụt lún, do phù sa của hai hệ thống sông Hồng và sông Thái Bình bồi đắp) còn miền Tây Bắc và Bắc Trung Bộ dải đồng bằng nhỏ hẹp và có xu hướng hẹp dần khi vào nam (như các đồng bằng: Thanh - Nghệ - Tĩnh, Bình – Trị – dãy núi ăn sát ra biển, thềm lục địa nhỏ, phù sa sông không nhiều.

     - Đồng bằng Bắc Bộ có tốc độ lấn biển lớn hơn so với đồng bằng ven Trị – Thiên) do các biển ở Tây Bắc và Bắc Trung Bộ: Đồng bằng Bắc Bộ hàng năm lấn biển 80 – 100m (ở Nam Định, Ninh Bình) còn đồng bằng ở Tây Bắc và Bắc Trung Bộ có tốc độ tiến ra biển rất chậm do thềm lục địa hẹp, sâu, phù sa sông ít.

      Như vậy chung ta có thể thấy được những nét khác biệt cơ bản về địa hình 2 miền Bắc và Đông Bắc Bắc Bộ với Tây Bắc và Bắc Trung Bộ:

     - Tây Bắc và Bắc Trung Bộ có nền địa hình cao hơn do chịu tác động. mạnh hơn của vận động tạo núi so với Bắc và Đông Bắc Bắc Bộ. Cũng do vận động tạo núi ảnh hưởng tới 2 miền khác nhau mà Tây Bắc và Bắc Trung Bộ có độ dốc, độ cắt xẻ lớn hơn Bắc và Đông Bắc Bắc Bộ.

     - Các hướng núi chính có sự khác biệt rõ nét: Tây Bắc và Bắc Trung Bộ là hướng Tây Bắc – Đông Nam còn Bắc và Đông Bắc Bắc Bộ là các dãy núi hình vòng cung. Nguyên nhân bởi tác dụng định hướng của các mảng nền cổ.

     - Tính chất chuyển tiếp giữa vùng núi và đồng bằng ở miền Bắc và Đông Bắc Bắc Bộ rất rõ nét trong khi ở miền Tây Bắc và Bắc Trung Bộ lại không thể hiện rõ.

     - Đồng bằng ở Bắc và Đông Bắc Bắc Bộ rộng, phát triển nhanh hơn Tây Bắc và Bắc Trung Bộ do sông ngòi nhiều phù sa hơn, thềm lục địa rộng hơn.

Trang Atlat sử dụng: trang 13, trang 14..

     1. Khái quát vị trí, giới hạn của hai miền

     - Tây Bắc và Bắc Trung Bộ: giáp Trung Quốc phía Bắc, giáp miền Bắc và Đông Bắc Bắc Bộ phía đông, giáp Biển Đông phía đông, giáp miền Nam Trung Bộ và Nam Bộ phía nam, giáp Lào phía tây.

     - Nam Trung Bộ và Nam Bộ: giáp miền Tây Bắc và Bắc Trung Bộ ở phía bắc, giáp Biển Đông ở phía đông và nam, giáp Lào và Campuchia ở phía tây.

     2. Giống nhau

     - Có đủ các dạng địa hình: núi cao, đồi, đồng bằng, thềm lục địa.

     - Địa hình hai miền đều được trẻ lại do vận động Tân sinh.

     - Có nhiều dãy núi lan sát ra biển, chia cắt các đồng bằng.

     - Có dải đồng bằng ven biển mới được hình thành do phù sa sông, biển do đó nhìn chung hướng nghiêng của nền địa hình là thấp dần ra biển.

     - Địa hình có sự phân bậc rõ nét, bị cắt xẻ bởi mạng lưới sông ngòi khá dày do các vận động địa chất kết hợp với khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa.

     - Đồng bằng hàng năm vẫn tiếp tục phát triển do là những đồng bằng mới được hình thành từ kỉ Đệ Tứ.

     3. Khác nhau

     * Hướng nghiêng chung của địa hình:

     - Miền Tây Bắc và Bắc Trung Bộ có hướng nghiêng chung tây bắc đông nam là chủ yếu.

     - Miền Nam Trung Bộ và Nam Bộ có hướng nghiêng khá phức tạp:

     + Đối với bộ phận núi và cao nguyên ở phía bắc: cao ở phần trung tâm, nhất là ở phía bắc (vùng núi Kon Tum) và phía nam (vùng cao nguyên Lâm Viên) và thấp dần ra xung quanh.

     + Đối với bộ phận ở phía nam lại có hướng nghiêng là đông bắc – tây nam.

     * Đối với bộ phận đồi núi:

     - Về độ cao thì miền Tây Bắc và Bắc Trung Bộ nhìn chung cao hơn s với miền Nam Trung Bộ và Nam Bộ. Dẫn chứng:

     - Miền Tây Bắc và Bắc Trung Bộ là nơi tập trung nhiều đỉnh núi có độ cao lớn nhất nước ta với nhiều đỉnh núi có độ cao trên 3000m (như Phanxipăng Pu Si Lung.) trong khi đỉnh núi cao nhất của miền Nam Trung Bộ và Nam Bộ (đỉnh Ngọc Lĩnh) chỉ cao 2.598m.

     - Độ dốc và độ cắt xẻ của địa hình miền Tây Bắc và Bắc Trung Bộ cao hơn so với miền Nam Trung Bộ và Nam Bộ. (Dẫn chứng: Qua lát cắt A – B (từ biên giới Việt Trung qua núi Phanxipăng, núi Phu Pha Phong đến sông Chu) và lát cắt A – B (từ Thành phố Hồ Chí Minh qua Đà Lạt, núi Bidoup đến sông Cái).

     Giải thích:

     Miền Tây Bắc và Bắc Trung Bộ có địa hình núi cao hơn, độ dốc lớn hơn và độ cắt xẻ cao hơn là do trong qua trình vận động địa chất của vỏ Trái Đất, miền Tây Bắc và Bắc Trung Bộ là một bộ phận của địa máng Việt - Lào do đó chịu tác động mạnh của hoạt động nâng lên; miền Nam Trung Bộ và Nam Bộ chịu ảnh hưởng của khối nền cổ Kon Tum nên ổn định hơn.

     – Hướng núi:

      + Ở miền Tây Bắc và Bắc Trung Bộ, các dãy núi chủ yếu chạy theo hướng tây bắc – đông nam (như Hoàng Liên Sơn, Tam Điệp, Trường Sơn Bắc).

      + Ở miền Nam Trung Bộ và Nam Bộ là hướng vòng cung.

     Giải thích:

     Do trong quá trình hình thành lãnh thổ, miền Tây Bắc và Bắc Trung Bộ chịu sự quy định hướng của các khối nền cổ Phanxipăng (hay Hoàng Liên Sơn), Sông Mã, Pu Hoạt... có hướng tây bắc - đông nam nên các dãy núi có hướng như vậy. Trong khi đó miền Nam Trung Bộ và Nam Bộ chịu ảnh hưởng của khối nền cổ Kon Tum có dạng khối tròn nên hướng núi có dạng vòng cung.

     * Đối với bộ phận đồng bằng

     - Miền Tây Bắc và Bắc Trung Bộ có dải đồng bằng nhỏ, hẹp với xu hướng hẹp dần về phía Nam (như các đồng bằng: Thanh - Nghệ - Tĩnh, Bình - Trị – Thiên) do các dãy núi ăn sát ra biển, thềm lục địa hẹp, phù sa sông không nhiều. Ở miền Nam Trung Bộ và Nam Bộ, ngoài dải đồng bằng nhỏ hẹp ven biển còn có đồng băng Nam Bộ với diện tích lớn nhất trong số các đồng bằng của nước ta.

     - Đồng bằng Nam Bộ có tốc độ lấn biển lớn hơn so với đồng bằng ven biển ở miền Tây Bắc và Bắc Trung Bộ. Đồng bằng Nam Bộ hàng năm lấn biển 60 – 80m (ở Cà Mau) còn đồng bằng ở miền Tây Bắc và Bắc Trung | có tốc độ tiến ra biển rất chậm do thềm lục địa hẹp, phù sa sông ít.

     Như vậy chúng ta có thể thấy được những nét khác biệt cơ bản về địa hình hai miền Tây Bắc và Bắc Trung Bộ và miền Nam Trung Bộ và Nam Bộ:

     - Miền Tây Bắc và Bắc Trung Bộ có nền địa hình cao hơn so với miền Nam Trung Bộ và Nam Bộ do chịu tác động mạnh hơn của vận động tạo núi. Cũng do vận động tạo núi ảnh hưởng tới hai miền khác nhau mà Tây Bắc và Bắc Trung Bộ có độ dốc, độ cắt xẻ lớn hơn Nam Trung Bộ và Nam Bộ.

     - Các hướng núi chính có sự khác biệt rõ nét giữa hai miền: Tây Bắc và Bắc Trung Bộ là hướng tây bắc – đông nam còn Nam Trung Bộ và Nam Bộ là các dãy núi hình vòng cung. Nguyên nhân bởi tác dụng định hướng của các mảng nền cổ.

     - Đồng bằng ở Nam Trung Bộ và Nam Bộ (chủ yếu là đồng bằng Nam Bộ) rộng, phát triển nhanh hơn Tây Bắc và Bắc Trung Bộ do sông ngòi nhiều phù sa hơn, thềm lục địa rộng hơn.

     Trang Atlat sử dụng: trang 13

     1. Phân tích lát cắt

     - Lát cắt A − B có tổng chiều dài khoảng 330km (dựa vào tỉ lệ ngang của lát cắt để tính) chạy từ sơn nguyên Đồng Văn đến cửa Thái Bình.

     - Lát cắt chạy theo hướng tây bắc – đông nam (hoặc bắc tây bắc – nam đông nam).

     - Lát cắt chạy qua ba dạng địa hình chính là vùng núi, vùng đồi chuyển tiếp và vùng đồng bằng.

     - Lát cắt chạy qua ba khu là khu Việt Bắc, khu Đông Bắc và khu đồng bằng Bắc Bộ với 6 thang bậc địa hình: từ 0 – 50m, từ 50 - 200m, từ 200 – 500m, từ 500 – 1000m, từ 1000 – 1500m và trên 1500m với đỉnh cao nhất là đỉnh Phia Boóc (1578m).

     * Khu Việt Bắc (đoạn từ sơn nguyên Đồng Văn đến thung lũng sông Cầu):

     - Là khu vực địa hình miền núi với độ cao lớn nhất toàn lát cắt.

     - Bắt nguồn từ biên giới Việt – Trung (trên sơn nguyên Đồng Văn) với chiều dài lát cắt khoảng 150km.

     - Lát cắt chạy trên một nền địa hình khá bằng phẳng với độ cao từ khoảng 1500m của sơn nguyên Đồng Văn sau đó độ cao đột ngột hạ thấp xuống còn khoảng 500m và lại tiếp tục nâng lên đến độ cao khoảng 1400m khi đến rìa phía đông của sơn nguyên Đồng Văn. Đến thung lũng sông Năng độ cao lại hạ thấp xuống còn khoảng 50m rồi đột ngột nâng lên đến độ cao 1578m (đỉnh Phía Boóc). Độ cao lại giảm dần xuống còn khoảng 50m khi lát cắt hai lần chạy qua sông Cầu và đây cũng là ranh giới với khu Đông Bắc.

     * Khu Đông Bắc (đoạn từ thung lũng sông Cầu đến thung lũng sông Thương):

     - Tổng chiều dài lát cắt chạy qua khoảng 78km.

     - Nhìn chung nền địa hình của khu Đông Bắc thấp hơn so với khu Việt Bắc, độ cắt xẻ của địa hình cũng nhỏ hơn.

     - Bắt đầu từ độ cao khoảng 50m của thung lũng sông Cầu độ cao dần được nâng lên đến khoảng 700m khi lát cắt chạy qua cánh cung Ngân Sơn Sau đó lát cắt chạy qua vùng đồi thấp với độ cao khoảng 200m nằm giữa hai cánh cung Ngân Sơn và Bắc Sơn. Sau khi vượt qua cánh cung Bắc Sơn, lát cắt còn chạy qua các dải đồi bát úp với độ cao trung bình khoảng 200m trước khi đến thung lũng sông Thương, đây cũng là ranh giới của khu với khu đồng bằng Bắc Bộ.

     * Khu đồng bằng Bắc Bộ (đoạn từ thung lũng sông Thương đến cửa Thái Bình)

     - Tổng chiều dài lát cắt chạy qua khoảng 102km.

     - Đây là khu có địa hình thấp nhất mà lát cắt chạy qua: sau khi qua thung lũng sông Thương lát cắt chạy trên nền địa hình đồng bằng Bắc Bộ với độ cao trung bình chủ yếu dưới 50m. Chỉ có bộ phận rìa phía bắc, địa hình mang tính chuyển tiếp nên độ cao lớn hơn, có chỗ đạt 200m. Lát cắt còn cắt qua nhiều các con sông trước khi kết thúc tại cửa Thái Bình.

     2. Rút ra đặc điểm

     - Trên lát cắt A – B có thể rút ra những đặc điểm chính của địa hình miền Bắc và Đông Bắc Bắc Bộ là:

     - Độ cao (hướng nghiêng) giảm dần theo hướng tây bắc – đông nam. phía tây bắc là các sơn nguyên và núi sau đó đến các cánh cung với độ cao thấp dần, qua vùng đồi chuyển tiếp và cuối cùng là qua đồng bằng Bắc Bộ. Ở

     - Độ cắt xẻ của địa hình cũng giảm dần từ vùng núi phía tây bắc xuống vùng đồi chuyển tiếp và đồng bằng phía tây nam.

Trang Atlat sử dụng: trang 13

     1. Phân tích lát cắt

     - Lát cắt C − D có tổng chiều dài khoảng 360km (dựa vào tỉ lệ ngang của lát cắt để tính) chạy từ biên giới Việt – Trung qua núi Phanxipăng, núi Phu Pha Phong đến sông Chu.

     - Lát cắt chạy theo hướng tây bắc - đông nam (hoặc bắc tây bắc nam đông nam).

     - Lát cắt chạy qua 3 dạng địa hình chính là vùng núi, vùng đồi chuyển tiếp và vùng đồng bằng.

     - Lát cắt chạy qua 3 khu là khu Hoàng Liên Sơn, khu Tây Bắc và khu Hòa Bình – Thanh Hóa với với 9 thang bậc địa hình: từ 0 – 50m, từ 50 – 200m, từ 200 - 500m, từ 500 - 1000m, từ 1000 – 1500m, từ 1500 - 2000m, từ 2000 – 2500m, từ 2500 - 3000m và trên 3000m với đỉnh cao nhất là đỉnh Phanxipăng (3143m).

     * Khu Hoàng Liên Sơn (từ biên giới Việt – Trung đến bờ trái thung lũng sông Đà)

     - Tổng chiều dài lát cắt chạy qua khoảng 205km.

     - Là khu vực địa hình núi cao và đồ sộ nhất nước ta.

     - Lát cắt chạy trên nền địa hình núi cao của dãy Hoàng Liên Sơn với độ cao trung bình trên 2500m, độ chia cắt sâu rất lớn. Lát cắt chạy qua hai đỉnh núi cao của nước ta là đỉnh Phanxipăng (3143m) và núi Phu Luông (2985m). Qua dãy Hoàng Liên Sơn, độ cao địa hình hạ thấp dần xuống còn khoảng 500m khi lát cắt chạy đến bờ trái thung lũng sông Đà.

     * Khu Tây Bắc (từ bờ trái thung lũng sông Đà đến hết cao nguyên Mộc Châu)

     - Tổng chiều dài lát cắt chạy qua khoảng 48km.

     - Nhìn chung nền địa hình của khu Tây Bắc thấp hơn nhiều so với khu Hoàng Liên Sơn, độ cắt xẻ của địa hình cũng nhỏ hơn.

     - Từ bờ trái thung lũng sông Đà ở độ cao khoảng 530m, độ cao địa hình đột ngột hạ thấp xuống còn khoảng 50m khi lát cắt chạy qua lòng sông Đà. Sau khi cắt qua sông Đà, lát cắt chạy qua cao nguyên Mộc Châu với đặc điểm bề mặt địa hình khá bằng phẳng, độ cao trung bình 500 – 1000m, độ chia cắt sâu nhỏ. Khu Tây Bắc kết thúc ở rìa phía nam của cao nguyên Mộc Châu.

     * Khu Hòa Bình – Thanh Hóa (từ sườn nam cao nguyên Mộc Châu tới sông Chu)

     - Bắt đầu từ rìa phía nam của cao nguyên Sơn La với tổng chiều dài lát cắt chạy qua khoảng 102km.

     - Đây là khu có địa hình thấp nhất mà lát cắt chạy qua: từ độ cao trên 1000m của cao nguyên, lát cắt đột ngột hạ thấp độ cao xuống còn 250m trước khi nâng lên độ cao 1587m của núi Phu Pha Phong. Sau khi qua núi Phu Pha Phong lát cắt chạy qua thung lũng sông Mã nên hạ thấp độ cao xuống còn 50m. Sau khi qua sông Mã lát cắt chạy qua dạng địa hình đồi chuyển tiếp trước khi đến dạng địa hình đồng bằng và sông Chu.

     2. Rút ra đặc điểm

     Trên lát cắt A - B đặc điểm địa hình của miền Tây Bắc và Bắc Trung Bộ là:

     - Độ cao (hướng nghiêng) có chiều hướng giảm dần theo chiều tây bắc - đông nam. Ở phía tây bắc là hệ thống núi cao, đồ sộ với độ chia cắt lớn, sau đó đến các cao nguyên với độ cao thấp dần, qua vùng đổi chuyển tiếp và duyên hải.

     - Độ cắt xẻ địa hình cũng giảm dần từ vùng núi phía tây bắc vùng đồi chuyển tiếp và đồng bằng phía tây nam.

Trang Atlat sử dụng: trang 14.

     1. Phân tích lát cắt

     - Lát cắt A - B có tổng chiều dài khoảng 300 km (dựa vào tỉ lệ ngang của lát cắt để tính) chạy từ Thành phố Hồ Chí Minh qua Đà Lạt, núi Bị Doup đến sông Cái.

     - Lát cắt chạy theo hướng Tây Nam – Đông Bắc.

     - Lát cắt chạy qua 3 dạng địa hình chính là núi - cao nguyên, đồi chuyển tiếp và vùng đồng bằng.

     - Lát cắt chạy qua 2 khu là khu Đông Nam Bộ và khu cực Nam Trung Bộ với 7 thang bậc địa hình: từ 0 – 50m, từ 50 – 200m, từ 200 – 500m, từ 500 – 1000m, từ 1000 – 1500m, từ 1500 – 2000m, trên 2000m, với đỉnh cao nhất là đỉnh Bi Doup (2287m).

     * Khu Đông Nam Bộ (từ Thành phố Hồ Chí Minh đến giới hạn dưới của bậc độ cao 200m)

     - Nhìn chung địa hình khá bằng phẳng.

     - Bắt nguồn từ Thành phố Hồ Chí Minh với chiều dài lát cắt khoảng 110km.

     - Lát cắt chạy trên một nền địa hình khá bằng phẳng với độ cao từ 0 - 50m, đến lưu vực sông La Ngà độ cao dần được nâng lên từ 50 – 200m. Các bậc độ cao 0 – 50m, 50 – 200m đều có bề mặt khá bằng phẳng và rộng. Đến độ cao khoảng 200m lát cắt lại tới khu cực Nam Trung Bộ.

     * Khu cực Nam Trung Bộ (phần còn lại của lát cắt)

     - Bắt nguồn từ độ cao 200m với tổng chiều dài khoảng 190km.

     - Vùng địa hình mà lát cắt chạy qua chủ yếu là các cao nguyên ở Tây Nguyên như cao nguyên Di Linh, cao nguyên Lâm Viên.

     - Nhìn chung nền địa hình ở khu này cao hơn nhiều so với khu Đông Nam Bộ, nền cao chủ yếu từ 500 – 1000m.

     - Từ độ cao 200m lát cắt chạy qua 2 quả đồi với độ cao trên 300m sau đó độ cao nâng lên khi đến cao nguyên Di Linh với độ cao 600 – 900m, độ cắt xẻ nhỏ. Tuy vậy cũng có một số nơi độ cao lát cắt hạ xuống do chạy qua các con sông, phụ lưu sống như sông La Ngà, sông Đa Dung.

     - Từ độ cao chừng 1000m ở cao nguyên Di Linh, độ cao đột ngột được nâng lên tới trên 1500m khi tới cao nguyên Lâm Viên. Bề mặt cao nguyên cũng có độ cắt xẻ tương đối, một số đỉnh độ cao lên tới gần 2000m. Từ độ cao trên 1500m lát cắt lại bị hạ thấp độ cao khi chạy qua thung lũng sông Đa Nhim và sau đó lại đi lên rất dốc, tới độ cao 2287m của đỉnh Bi Doup. Từ đỉnh Bi Doup, độ cao giảm đột ngột khi qua sườn tây bắc của cao nguyên Lâm Viên. Lát cắt kết thúc tại sông Cái ở độ cao dưới 50m.

     2. Rút ra đặc điểm

     Trên lát cắt A – B có thể rút ra những đặc điểm địa hình miền Nam Trung Bộ và Nam Bộ, đó là:

     - Độ cao (hướng nghiêng) có chiều hướng giảm dần theo chiều đông bắc - tây nam. Ở phía Đông Bắc là các cao nguyên ở Tây Nguyên sau đó đến vùng đồi chuyển tiếp ở Đông Nam Bộ và đồng bằng ở nam Đông Nam Bộ và Tây Nam Bộ.

     - Địa hình có sự bất đối xứng rõ rệt theo chiều đông – tây.

     - Độ cắt xẻ địa hình ở đây tương đối nhỏ so với hai miền tự nhiên còn lai của nước ta.

Trang Atlat sử dụng: trang 9.

     1. Miền khí hậu

     - Nước ta có hai miền khí hậu là miền khí hậu phía Bắc và miền khí hậu phía Nam.

     + Phạm vi miền khí hậu phía Bắc tương ứng với hai miền tự nhiên là Bắc và Đông Bắc Bắc Bộ và Tây Bắc và Bắc Trung Bộ.

     + Phạm vi miền khí hậu phía nam tương ứng với miền tự nhiên Nam Trung Bộ và Nam Bộ.

     - Ranh giới của hai miền khí hậu được xác định là sườn phía bắc của dãy núi Bạch Mã.

     2. Vùng khí hậu

     Ở mỗi miền khí hậu lại chia thành các vùng khí hậu. Cụ thể như sau: Miền khí hậu phía Bắc chia thành bốn vùng khí hậu:

     + Vùng khí hậu Tây Bắc Bộ: toàn bộ phần lãnh thổ phía tây dãy Hoàng Liên Sơn.

     + Vùng khí hậu Đông Bắc Bộ: toàn bộ vùng đồi núi phía đông dãy Hoàng Liên Sơn.

     + Vùng khí hậu Trung và Nam Bắc Bộ: toàn bộ vùng đồng bằng Bắc Bộ, Thanh Hóa và phía bắc Nghệ An.

     + Vùng khí hậu Bắc Trung Bộ: từ phía nam Nghệ An tới phía bắc dãy Bạch Mã.

     - Miền khí hậu phía Nam chia thành ba vùng khí hậu:

     + Vùng khí hậu Nam Trung Bộ: toàn bộ phần lãnh thổ dọc duyên hải từ Đà Nẵng tới Mũi Dinh (Ninh Thuận).

     + Vùng khí hậu Tây Nguyên: Các cao nguyên và vùng núi thuộc Trường Sơn Nam.

     + Vùng khí hậu Nam Bộ: từ Mũi Dinh trở vào phía Nam.

     3. Ảnh hưởng của địa hình

      - Độ cao địa hình là yếu tố chính tạo nên sự phân hóa vùng khí hậu ở một số vùng khí hậu như: vùng khí hậu Đông Bắc Bộ, vùng khí hậu Trung và Nam Bắc Bộ; vùng khí hậu Nam Trung Bộ và vùng khí hậu Tây Nguyên.

     - Một số dãy núi đóng vai trò là ranh giới của các miền, vùng khí hậu.

     Cụ thể:

     + Dãy Bạch Mã là ranh giới giữa hai miền khí hậu phía Bắc và phía Nam. + Dãy Hoàng Liên Sơn là ranh giới giữa vùng khí hậu Tây Bắc Bộ và Đông Bắc Bộ.

Trang Atlat sử dụng: trang 9.

     (Chú ý về cách đọc hướng gió: đọc theo hướng của nơi gió xuất phát, hay nói cách khác là đọc dựa vào hưởng ở cán của mũi tên chỉ hưởng gió).

     Quan sát trên bản đồ trang 7, có thể thấy được:

     - Hướng gió thịnh hành ở nước ta vào mùa đông là hướng đông bắc.

     - Hướng gió vào mùa hạ ở nước ta phức tạp hơn:

      + Gió tây nam, tây tây nam đối với Nam Bộ, Tây Nguyên và Duyên hải miền Trung, Tây Bắc Bắc Bộ.

      + Gió đông nam, nam đông nam đối với vùng đồng bằng Bắc Bộ và Đông Bắc Bắc Bộ.

Trang Atlat sử dụng: trong 9.

     (Chú ý cách xác định hướng của các cơn bão dựa vào hướng của mũi tên chỉ đường đi của bão (cần phân biệt với cách xác định hướng gió nêu ở trên)).

     - Dựa vào Atlat trang 7 ta thấy các cơn bão đổ bộ vào nước ta đều xuất hiện ở phía đông (Biển Đông) sau đó di chuyển chủ yếu theo hướng tây hoặc bắc và đổ bộ vào nước ta.

     - Vùng chịu ảnh hưởng của bão với tần suất lớn nhất trên lãnh thổ nước ta là vùng thuộc các tỉnh Hà Tĩnh, Quảng Bình với tần suất trung bình từ 1,3 đến 1,7 cơn bão/tháng.

Trang Atlat sử dụng: trang 6 + 7, trang 9, trang 13, trang 14.

     Những nhân tố ảnh hưởng đến sự phân hoá khí hậu nước ta.

     1. Vị trí địa lí, hình dạng lãnh thổ

     - Nước ta nằm hoàn toàn trong vành đai khí hậu nhiệt đới nửa cầu Bắc (từ 834'B đến 23°23'B) nên nhận được lượng bức xạ mặt trời lớn, mọi địa phương trong cả nước trong năm đều có 2 lần Mặt Trời lên thiên đỉnh.

     - Do lãnh thổ kéo dài khoảng 1650km theo chiều Bắc – Nam (từ 834'B đến 23°23'B) nên khí hậu có sự khác biệt từ Bắc vào Nam.

     2. Địa hình

     - Nước ta với 3/4 diện tích là đồi núi, trong đó 70% có độ cao dưới 500m, 15% có độ cao từ 500 – 1000m, 15% có độ cao trên 1000m.

     - Khí hậu chịu sự chi phối của địa hình

     + Tạo nên vành đai khí hậu theo độ cao:

     • Từ 0 – 600m: vành đai khí hậu nhiệt đới.

     • Trên 600 – 700m: vành đai khí hậu cận nhiệt trên núi.

     • Trên 2400 – 2600m: vành đai khí hậu núi cao.

     + Phân hoá theo hướng sườn: sườn đón gió mưa nhiều, sườn khuất gió mưa ít.

     3. Hoạt động của gió mùa

     Có hai loại gió mùa hoạt động luân phiên quanh năm trên lãnh thổ nước ta:

     - Gió mùa đông (từ tháng XI – tháng IV):

     + Gió mùa Đông Bắc có nguồn gốc từ áp cao Xibia hoạt động từ vĩ tuyến 16B trở ra Bắc. Gió mùa Đông Bắc với tính chất cơ bản là lạnh, khô vào đầu mùa đông và lạnh, ẩm vào cuối mùa đông.

     + Gió Tín phong (xuất phát từ trung tâm cao áp trên biển Thái Bình Dương – Tm, thổi về xích đạo) hoạt động ở phía Nam nước ta.

     - Gió mùa mùa hạ (từ tháng V – tháng X):

     + Nửa đầu mùa hạ: gió có nguồn gốc từ khối khí nhiệt đới Bắc Ấn Độ Dương thổi đến nước ta theo hướng tây nam ở Nam Bộ, Tây Nguyên, hướng đông nam ở Bắc Bộ và gây mưa cho các khu vực trên. Gió tây nam khi gặp bức chắn địa hình dãy Trường Sơn bị biến tính và trở thành gió Tây khô nóng.

     + Nửa sau mùa hạ: gió có nguồn gốc từ áp cao cận chí tuyến nửa cầu Nam. Hướng thổi và phạm vi tác động của gió giống như ở nửa đầu mùa hạ. nhưng tính chất khô, nóng ở Trung Bộ đã giảm do độ dày, độ ẩm của khối khí lớn và do ảnh hưởng của dải hội tụ nhiệt đới.

     - Sự luân phiên của các khối khí theo mùa và các hướng khác nhau tạo nên tính phân mùa của khí hậu.

Trang Atlat sử dụng: trang 9, trang 13

      1. Vị trí địa lí và độ cao của trạm

     Trạm Sa Pa nằm ở khoảng vĩ độ 22°20'B, độ cao trên 1500m.

     2. Sa Pa nằm ở vùng khí hậu Đông Bắc Bộ, thuộc miền khí hậu phía Bắc với đặc điểm:

     - Mùa đông lạnh, tương đối ít mưa (nửa cuối mùa đông ấm và ẩm hơn).

     - Mùa hạ nóng, mưa nhiều.

    3. Đặc điểm chế độ nhiệt

     - Nhiệt độ trung bình năm của Sa Pa khoảng 15°C (hoặc dưới 18C quan sát theo bản đồ nhiệt độ trung bình năm) thấp hơn so với trung bình của nước ta.

      Giải thích:

     + Do Sa Pa chịu ảnh hưởng của gió mùa Đông Bắc.

     + Nhiệt độ Sa Pa chịu ảnh hưởng của độ cao địa hình theo quy luật cứ lên cao khoảng 100m nhiệt độ giảm trung bình khoảng 0,6°C. (Ngoài ra có thể thêm lí do Sa Pa nằm ở phía Bắc, gần chí tuyến hơn là gần Xích đạo).

     - Nhiệt độ trung bình tháng cao nhất rơi vào tháng VII, đạt khoảng 18°C.

     Giải thích:

     Do đây là thời kì Mặt Trời chuyển động biểu kiến ở gần chí tuyến Bắc nên Sa Pa nhận được lượng nhiệt lớn.

     - Nhiệt độ trung bình tháng thấp nhất rơi vào tháng I, chỉ đạt khoảng 7C.

    Giải thích:

     Do đây là khoảng thời gian Mặt Trời chuyển động biểu kiến về nửa cầu Nam nên lượng nhiệt nhận được giảm so với thời gian trước. Tuy nhiên nguyên nhân chính là do trong khoảng thời gian này Sa Pa chịu ảnh hưởng của gió mùa Đông Bắc.

     - Biên độ nhiệt độ trung bình năm của Sa Pa là khoảng 11C, so với mức trung bình của cả nước.

     Giải thích:

     Do Sa Pa chịu ảnh hưởng của gió mùa Đông Bắc nên nhiệt độ giảm rõ rệt trong thời kì mùa đông. Ngoài ra Sa Pa cũng nằm gần chí tuyến nên độ chênh góc nhập xạ và thời gian chiếu sáng trong năm lớn hơn so với nhiều địa điểm khác ở phía nam.

     4. Đặc điểm chế độ mưa

     - Tổng lượng mưa trung bình năm của Sa Pa lớn, đạt khoảng 2400 - 2800mm do Sa Pa nằm ở vị trí đón gió.

     - Chế độ mưa của Sa Pa có sự phân mùa:

     + Mùa mưa:

     • Kéo dài trong 8 tháng: từ tháng IV đến tháng XI.

     • Tổng lượng mưa mùa mưa là khoảng trên 2000mm, tháng có lượng mưa lớn nhất là tháng VIII với lượng mưa gần đạt 500mm.

     Giải thích:

     Do đây là thời kì hoạt động mạnh của gió mùa mùa hạ.

     + Mùa khô:

     • Diễn ra từ tháng XII đến tháng III.

     • Tổng lượng mưa mùa khô đạt khoảng trên 300mm.

     Giải thích:

     Do đây là thời kì chịu tác động của gió mùa Đông Bắc với tính chất khô, lạnh.

     Từ đó có thể thấy mặc dù có sự phân mùa, nhưng sự tương phản giữa mùa khô và mùa mưa không sâu sắc và không khắc nghiệt như nhiều trạm ở phía Nam nước ta, bởi ngay cả trong mùa khô thì lượng mưa cũng khá cao.

Trang Atlat sử dụng: trang 9, trang 13, trang 14.

     1. Khái quát vị trí, vĩ độ và độ cao địa hình hai trạm khí hậu

     - Hà Nội thuộc miền Bắc và Đông Bắc Bắc Bộ, ở vĩ độ khoảng 21°B, độ cao dưới 50m.

     - Đà Nẵng thuộc miền Nam Trung Bộ và Nam Bộ, ở vĩ độ khoảng 16°B, độ cao dưới 50m.

     2. Giống nhau

     - Đặc điểm chế độ nhiệt:

     + Cả hai trạm đều có nền nhiệt độ trung bình năm cao, khoảng trên 23°C

     Giải thích:

     Do nằm trong vùng nội tuyến nửa cầu Bắc, trong năm có hai lần Mặt Trời lên thiên đỉnh.

     + Nhiệt độ trung bình tháng cao nhất của cả hai trạm đều cao và vào tháng VII và nhiệt độ trung bình tháng thấp nhất của hai trạm đều rơi vào tháng I.

     Giải thích:

     Do trùng với chuyển động biểu kiến của Mặt Trời.

     - Xét đặc điểm chế độ mưa:

     + Cả hai trạm đều có tổng lượng mưa trung bình năm lớn.

     Giải thích:

      Do chịu tác động của gió mùa cùng hàng loạt các nhân tố gây mưa khách như dải hội tụ nhiệt đới, bão..

     + Cả hai trạm đều có chế độ mưa phân mùa rõ rệt.

     Giải thích:

     Do chịu tác động của gió mùa.

     3. Khác nhau

     - Xét về vùng khí hậu và miền khí hậu:

     + Hà Nội thuộc vùng khí hậu Trung và Nam Bắc Bộ (thuộc miền khí hậu phía Bắc) với đặc điểm có mùa đông lạnh, tương đối ít mưa, nửa cuối mùa đông rét, ẩm ướt; mùa hè nóng, mưa nhiều.

     + Đà Nẵng thuộc vùng khí hậu Nam Trung Bộ (thuộc miền khí hậu phía Nam) với đặc điểm mùa đông ấm, mưa nhiều, mùa hạ nóng và mưa ít Xét đặc điểm chế độ nhiệt:

     + Nhìn chung nền nhiệt độ của Đà Nẵng cao hơn so với Hà Nội. Dẫn chứng (Dựa vào đường biểu diễn nhiệt độ của hai trạm, bản đồ nhiệt độ trung bình năm, nhiệt độ trung bình tháng 1):

     + Nhiệt độ trung bình năm của Hà Nội từ 20 – 24°C, Đà Nẵng là trên 24C. + Nhiệt độ trung bình tháng thấp nhất của Hà Nội khoảng 17C, Đà Nẵng là 21°C.

     + Hà Nội có 3 tháng nhiệt độ thấp dưới 20°C còn Đà Nẵng không có tháng nào nhiệt độ thấp dưới 20°C.

     Giải thích:

     Do Hà Nội nằm gần chí tuyến Bắc và chịu ảnh hưởng mạnh của gió mùa Đông Bắc còn Đà Nẵng nằm gần xích đạo hơn và chịu ảnh hưởng yếu của gió mùa Đông Bắc (do bức chắn của dãy Bạch Mã).

     + Biên độ nhiệt độ trong năm của Hà Nội cao hơn so với Đà Nẵng. Dẫn chứng: biên độ nhiệt năm của Hà Nội khoảng 12C, của Đà Nẵng là 7C.

     Giải thích:

     Do càng vào Nam độ chênh góc nhập xạ và thời gian chiếu sáng trong năm cũng như ảnh hưởng của gió mùa Đông Bắc càng giảm.

     - Xét đặc điểm chế độ mưa:

     + Tổng lượng mưa trung bình năm của Đà Nẵng cao hơn so với Hà Nội. Dẫn chứng: Hà Nội có lượng mưa trung bình năm từ 1600 – 2000mm, Đà Nẵng có lượng mưa trung bình năm từ 2000 – 2400mm.

     Giải thích:

     Do Đà Nẵng nằm gần biển và chịu tác động của nhiều nhân tố gây mưa như gió mùa Đông Bắc, dải hội tụ nhiệt đới, bão...

     + Mùa mưa:

      • Thời gian mùa mưa giữa Hà Nội và Đà Nẵng có sự khác biệt lớn. Dẫn chứng: Hà Nội có chế độ mưa vào hạ – thu, kéo dài trong 6 tháng (từ tháng V đến tháng X), Đà Nẵng có chế độ mưa thu – đông rất rõ rệt tuy nhiên mùa mưa ngắn hơn, chỉ kéo dài trong 4 tháng (từ tháng IX đến tháng XII).

      • Lượng mưa tháng lớn nhất của Đà Nẵng cao hơn nhiều so với Hà Nội. Dẫn chứng: Hà Nội có lượng mưa lớn nhất vào tháng VIII, đạt khoảng 320mm; Đà Nẵng có lượng mưa lớn nhất vào tháng X, đạt khoảng 630mm.

     + Mùa khô: Hà Nội có mùa khô ngắn hơn và diễn ra vào thời kì đông xuân (tháng XI đến tháng IV), Đà Nẵng có mùa khô kéo dài trong 8 tháng (từ tháng I đến tháng VIII).

     Giải thích:

     - Vào mùa hạ – thu, Hà Nội có mưa do ảnh hưởng của gió mùa đông nam và dải hội tụ nhiệt đới trong khi đó Đà Nẵng vào mùa hạ do ở vị trí khuất gió tây nam nên mưa ít.

     - Vào mùa đông, Hà Nội chịu ảnh hưởng mạnh mẽ của gió mùa Đông Bắc có tính chất lạnh và khô nên lượng mưa nhỏ. Vào mùa thu – đông, Đà Nẵng chịu tác động của gió mùa Đông Bắc thổi qua biển, cùng với đó là ảnh hưởng của dải hội tụ nhiệt đới, bão... nên có mưa nhiều.

     Trang Atlat sử dụng: trang 9, trang 13.

     1. Khái quát vị trí, độ cao hai trạm:

     - Hà Nội thuộc miền tự nhiên Bắc và Đông Bắc Bắc Bộ, ở vĩ độ khoảng 21°B, độ cao dưới 50m.

     - Sa Pa thuộc miền tự nhiên Tây Bắc và Bắc Trung Bộ, ở vĩ độ khoảng 22°20'B, độ cao từ 1500 – 2000m.

     2. Giống nhau

     - Cả hai trạm cùng nằm trong miền khí hậu phía Bắc với đặc điểm có mùa đông lạnh, tương đối ít mưa, nửa cuối mùa đông rét, ẩm ướt; mùa hè nóng, mưa nhiều.

     - Đặc điểm chế độ nhiệt:

     + Nhiệt độ trung bình tháng cao nhất của cả hai trạm đều cao và rơi vào tháng VII và nhiệt độ trung bình tháng thấp nhất của hai trạm đều vào tháng I.

     Giải thích:

     Do trùng với chuyển động biểu kiến của Mặt Trời.

     + Biên độ nhiệt độ năm của hai trạm đều khá cao so với mức trung bình cả nước.

     Giải thích:

     Do trong năm có thời kì chịu ảnh hưởng rõ rệt của gió mùa Đông Bắc.

     - Xét đặc điểm chế độ mưa:

     + Cả hai trạm đều có tổng lượng mưa trung bình năm lớn.

     Giải thích:

     Do chịu tác động của gió mùa cùng hàng loạt các nhân tố gây mưa khác như dải hội tụ nhiệt đới, frông cực...

     + Cả hai trạm đều có chế độ mưa phân mùa rõ rệt, mùa mưa vào thời kì hạ – thu.

     Giải thích:

     Do chịu tác động của hoàn lưu gió mùa.

     2. Khác nhau

     - Sa Pa thuộc vùng khí hậu Đông Bắc Bộ với đặc điểm nổi bật là nhiệt độ vào mùa đông xuống thấp do ảnh hưởng của độ cao.

     - Hà Nội thuộc vùng khí hậu Trung và Nam Bắc Bộ.

     a. Đặc điểm chế độ nhiệt:

     - Nền nhiệt độ của Hà Nội cao hơn so với Sa Pa. Dẫn chứng (Dựa vào đường biểu diễn nhiệt độ của hai trạm, bản đồ nhiệt độ trung bình năm, nhiệt độ trung bình tháng I, nhiệt độ trung bình tháng VII):

     + Nhiệt độ trung bình năm của Hà Nội từ 20 – 24°C, Sa Pa là từ dưới 18C.

     + Hà Nội chỉ có 3 tháng nhiệt độ thấp dưới 20°C còn Sa Pa không có tháng nào nhiệt độ đạt trên 20°C.

     + Nhiệt độ trung bình tháng thấp nhất của Hà Nội khoảng 17°C, Sa Pa là 10C.

     + Nhiệt độ trung bình tháng cao nhất của Hà Nội khoảng 28°C, của Sa Pa là khoảng 18°C.

     Giải thích:

     Do Sa Pa nằm ở độ cao lớn vì thế nền nhiệt độ chịu tác động của quy luật đại cao (trung bình lên cao 100m nhiệt độ giảm khoảng 0,6°C).

     b. Đặc điểm chế độ mưa:

     - Tổng lượng mưa trung bình năm và lượng mưa trung bình các tháng của Sa Pa cao hơn so với Hà Nội. Dẫn chứng:

     + Hà Nội có lượng mưa trung bình năm từ 1600 – 2000mm, Sa Pa có lượng mưa trung bình năm từ 2400 – 2800mm.

     + Hà Nội có tháng đạt lượng mưa cao nhất là khoảng 320mm (tháng VIII) còn ở Sa Pa tháng đạt lượng mưa cao nhất lên đến gần 500mm (tháng VIII).

     + Vào tháng có lượng mưa thấp nhất, Hà Nội chỉ đạt khoảng 15mm còn Sa Pa đạt khoảng 50mm.

     Giải thích:

     Do Sa Pa nằm ở độ cao lớn và đón gió.

     Như vậy, ngoài những nét tương đồng, giữa hai trạm khí hậu Sa Pa và Hà Nội có nhiều điểm khác biệt nhất là về chế độ nhiệt. Nguyên nhân chính gây nên hiện tượng này là do chênh lệch về độ cao.

Trang Atlat sử dụng: trang 9, trang 13, trang 14.

      Khí hậu Việt Nam có ba đặc điểm chính là nhiệt đới ẩm gió mùa, có sự phân hóa đa dạng và diễn biến thất thường. Trong số 3 đặc điểm đó, Atlat đã thể hiện khá rõ hai đặc điểm đầu. Đặc điểm thứ ba chỉ có thể phân tích trên cơ sở một chuỗi các thời gian, các đột biến.. nên Atlat không thể hiện rõ. Dưới đây là những biểu hiện của hai đặc điểm đầu tiên:

     1. Tính chất nhiệt đới ẩm gió mùa

      a. Tính chất nhiệt đới

      Thể hiện trực tiếp qua đặc điểm chế độ nhiệt (dẫn chứng qua nhiệt độ trung bình năm, nhiệt độ trung bình tháng cao nhất, nhiệt độ trung bình tháng thấp nhất, biên độ nhiệt trong năm và so sánh với một số mức chuẩn của vòng đai nhiệt đới). Ngoài ra, có thể dựa vào kiến thức đã học để đưa ra một số chỉ tiêu thể hiện tính chất nhiệt đới của khí hậu nước ta như tổng lượng bức xạ, tổng số giờ nắng, chênh lệch thời gian chiếu sáng trong năm, tác động của gió Tín phong...

      Giải thích:

      Do vị trí địa lí nước ta nằm trọn trong vòng đai nội chí tuyến nửa cầu Bắc (dẫn chứng về giới hạn tọa độ địa lí của nước ta).

      b. Tính chất gió mùa

      - Biểu hiện qua chế độ gió: hướng gió tháng 1 và tháng VII có xu hướng trái ngược nhau.

      - Biểu hiện qua chế độ nhiệt, chế độ mưa (dẫn chứng dựa vào các trạm khí hậu, các bản đồ nhiệt độ, lượng mưa).

      Giải thích:

      Do đặc điểm vị trí địa lý của nước ta nằm ở rìa đông của lục địa Á – Âu là nơi gió mùa hoạt

     c. Tính chất ẩm

     - Biểu hiện qua lượng mưa: tổng lượng mưa trung bình năm, lượng mưa vào mùa mưa (dẫn chứng từ các trạm khí hậu, các bản đồ lượng mưa).

     Giải thích:

     Do tác động của gió mùa và tính chất bán đảo. (Hoặc: do các khối khi di chuyển qua biển (trong đó có Biển Đông)).

     2. Tính phân hóa đa dạng

     a. Phân hóa theo thời gian

     - Chịu ảnh hưởng của gió mùa.

     - Biểu hiện qua chế độ nhiệt, mưa (dẫn chứng dựa vào các trạm khi hậu, các bản đồ nhiệt độ, lượng mưa).

     b. Phân hóa theo không gian

     - Phân hóa Bắc – Nam:

     + Biểu hiện ở chế độ nhiệt: nhiệt độ trung bình năm, nhiệt độ trung bình tháng thấp nhất, biên độ nhiệt độ trong năm.

     Giải thích: do càng vào phía Nam càng gần xích đạo và xa chí tuyến, ảnh hưởng của gió mùa Đông Bắc cũng giảm dần.

     + Biểu hiện ở chế độ mưa: Sự tương phản mùa mưa – của mùa mưa ở duyên hải miền Trung.

     Giải thích: Do tác động của gió mùa và dải hội tụ nhiệt đới.

     – Phân hóa theo độ cao và hướng sườn.

     + Dẫn chứng: nhiệt độ trung bình năm, nhiệt độ tháng cao nhất, thấp nhất; lượng mưa trung bình năm.

     Chú ý: Ở nước ta, khí hậu có sự phân hóa rõ rệt giữa phần lãnh thổ phía đông và phía tây song nguyên nhân chính tạo nên sự phân hóa đó là do yếu tố độ cao địa hình và hướng các dãy núi. Do tác động của gió mùa kết hợp với hình dạng lãnh thổ nên tính chất lục địa ở rìa phía tây của nước ta không có sự biểu hiện của tính chất lục địa như ở nhiều quốc gia khác.

     Trang Atlat sử dụng: trang 9, trang 13, trang 14.

     1. Sự phân hóa qua vùng khí hậu

     Nước ta có hai miền khí hậu với những đặc điểm về chế độ nhiệt và mưa khác nhau:

     - Miền khí hậu phía Bắc thuộc kiểu khí hậu nhiệt đới có mùa đông lạnh vừa do chịu ảnh hưởng của gió mùa Đông Bắc; mùa hạ nóng, ẩm.

     - Miền khí hậu phía Nam: nhiệt độ cao quanh năm, mưa có sự phân mùa rất rõ rệt, lượng mưa tập trung vào mùa hạ.

     2. Sự phân hóa thể hiện qua nhiệt độ

     - Nhiệt độ trung bình năm: dựa vào bản đồ nhiệt độ trung bình năm và nhiệt độ tại các trạm khí hậu để thấy được nền nhiệt độ tăng dần từ Bắc vào Nam (chú ý khi lấy ví dụ cần chọn các trạm biểu hiện rõ tính phân hóa Bắc Nam, tránh trường hợp nhầm lẫn với sự phân hóa theo độ cao. Ví dụ như không nên lấy một nhóm gồm ba trạm Sa Pa, Đà Nẵng, Cà Mau để chứng minh bởi ở trạm Sa Pa còn thêm ảnh hưởng của yếu tố độ cao địa hình).

     - Nhiệt độ trung bình tháng I (tháng có nền nhiệt độ thấp nhất trên toàn lãnh thổ nước ta): dựa vào bản đồ nhiệt độ trung bình tháng I và nhiệt độ tại các trạm đo để chứng minh.

     - Nhiệt độ trung bình tháng VII: cần phải chú ý rằng đây không phải là thời gian có nền nhiệt độ cao nhất của mọi địa phương trên lãnh thổ nước ta bởi các địa phương ở Nam Bộ lại có thời kì nóng nhất vào tháng IV. Vì thế nếu chỉ dựa vào nền bản đồ nhiệt độ trung bình tháng VII thì rất khó thấy được sự phân hóa theo tính địa đới. Trong trường hợp này ta có thể sử dụng số lần nhiệt độ đạt cực trị: các địa điểm ở Bắc Bộ và Trung Bộ chỉ có một cực đại về nhiệt độ và thường rơi vào tháng VII trong khi các địa phương ở Nam Bộ lại có hai cực trị (đây là biểu hiện của tính chất cận xích đạo) và thường rơi vào hai tháng là tháng IV và tháng X, trùng với thời kì Mặt Trời lên thiên đỉnh tại những địa phương này. Nhiệt độ trung bình tháng IV thường cao hơn so với nhiệt độ cực trị ở thời kì sau bởi đây là thời điểm vẫn là mùa khô ở Nam Bộ.

     - Biên độ nhiệt độ năm: dựa vào đường biểu diễn nhiệt độ của các trạm khí hậu chúng ta có thể tính chính xác một cách tương đối trị số này. Từ đó có thể rút ra kết luận: biên độ nhiệt trong năm ở nước ta có xu hướng giảm dần từ Bắc vào Nam.

     3. Sự phân hóa qua lượng mưa

     Do chịu tác động của rất nhiều nhân tố tự nhiên không mang tính địa đới nên sự phân hóa lượng mưa theo chiều Bắc – Nam ở nước ta không rõ rệt. Tuy vậy, chúng ta có thể khai thác sự phân hóa đó ở khía cạnh thời gian diễn ra mùa mưa: dựa vào các trạm khí hậu ta có thể thấy được các thu rất rõ rệt (từ tháng V trạm ở Bắc Bộ có chế độ mưa vào thời kì hạ đến tháng X) với tháng mưa cực đại thường rơi vào tháng VIII. Vào đến khu vực duyên hải miền Trung, mùa mưa có xu hướng ngắn lại và chậm dần xuống thu – đông (thể hiện qua số tháng mùa mưa, tháng mưa cực đại ở các trạm Thanh Hóa, Đồng Hới, Đà Nẵng, Nha Trang), cùng với đó là sự hiện của cực trị thứ hai (tuy lượng mưa không cao – quan sát trạm khí hậu (Đồng Hới) ở đầu mùa hạ do các trận mưa dông đầu hạ gây ra. Tây Nguyên và Nam Bộ lại có thời gian mưa giống với Bắc Bộ (mưa hạ - thu) tuy tháng có lượng mưa cực đại thì muộn hơn so với Bắc Bộ (thường rơi vào tháng IX, chính gây nên tính chậm dần của mùa mưa nước ta từ Bắc Bộ đến duyên tháng X) do ảnh hưởng chuyển động biểu kiến của Mặt Trời. Nguyên nhân chính gây nên tính chậm dần của mùa mưa nước ta từ Bắc Bộ đến duyên hải cực Nam Trung Bộ là do sự lùi dần của dải hội tụ nhiệt đới.

     Trang Atlat sử dụng: trang 9, trang 13, trang 14.

     1. Khái quát

     Duyên hải miền Trung gồm có 14 tỉnh ven biển ở miền Trung và nằm ở sườn tây của dãy Trường Sơn Bắc và Trường Sơn Nam. Đặc điểm chế độ mưa của khu vực này có nhiều nét đặc biệt so với các khu vực này của nước ta.

     2. Tổng lượng mưa trung bình năm

     - Nhìn chung tổng lượng mưa của khu vực này khá lớn so với trung bình cả nước, lượng mưa ở hầu hết các địa phương ở khu vực này là trên 1600mm/năm. Dẫn chứng:

     + Thanh Hóa: từ 1600 – 2000mm/năm.

     + Đồng Hới: từ 2000 – 2400mm/năm.

     + Đà Nẵng: từ 2000 – 2400mm/năm. Giải thích:

     + Do vị trí nằm ở gần biển.

     + Do chịu tác động của hoàn lưu gió mùa, nhất là gió mùa Đông Bắc. + Do chịu ảnh hưởng của nhiều nhân tố gây mưa khác như dải hội tụ nhiệt đới, bão...

     - Chế độ mưa có sự phân mùa rõ rệt, thời gian diễn ra mùa mưa khác với các miền khác ở nước ta:

     + Mùa mưa diễn ra vào thu – đông, thường từ tháng VIII đến tháng XII. + Mùa khô diễn ra vào xuân – hạ, thường từ tháng 1 đến tháng VII.

     Giải thích:

     + Vào thời kì mùa hạ do nằm ở vị trí khuất gió hoặc song song hướng gió nên nhận được lượng mưa nhỏ.

     + Vào thời kì thu - đông do ở vị trí đón gió đông bắc kết hợp với các nhân tố gây mưa khác như dải hội tụ nhiệt đới, bão... nên mưa nhiều.

     - Tổng lượng mưa phân bố không đều giữa các địa phương:

      + Bắc Trung Bộ có tổng lượng mưa lớn: trung bình năm đạt mức phố biến trên 2000mm/năm.

     Giải thích:

     + Do nằm ở vị trí đón gió mùa Đông Bắc của dãy Trường Sơn.

     + Do chịu tác động mạnh của dải hội tụ nhiệt đới và frông cực.

     + Do trong năm chịu ảnh hưởng của bão.

     Nhiều nơi ở Bắc Trung Bộ có lượng mưa rất cao:

     + Sườn bắc dãy Bạch Mã với lượng mưa trung bình năm trên 3200mm. + Sườn bắc dãy Hoành Sơn và vùng núi phía đông Trường Sơn Bắc có lượng mưa trung bình năm từ 2800 – 3200mm.

     Giải thích:

     Do đây là khu vực đón gió của cả sườn đông của dãy Trường Sơn và sườn bắc dãy Bạch Mã.

     + Nam Trung Bộ có lượng mưa thấp hơn so với Bắc Trung Bộ:

     Mức phổ biến trong lượng mưa của khu vực Nam Trung Bộ là dưới 2000mm/năm.

     Giải thích:

     + Do hướng địa hình song song với nhiều hướng gió thịnh hành trong năm.

     + Do đây là khu vực ít chịu ảnh hưởng của bão hơn so với Bắc Trung Bộ

     Vùng duyên hải cực Nam Trung Bộ có dấu hiệu của chế độ mưa cực đoan: lượng mưa trung bình năm nhiều nơi chỉ đạt dưới 800mm như vùng duyên hải của các tỉnh Ninh Thuận, Bình Thuận.

     Giải thích:

     + Do hướng các dãy núi song song với gió đông bắc, gió tây nam.

     + Chịu ảnh hưởng của chồi nước lạnh ven biển.

     - Thời gian mưa:

     + Mùa mưa có xu hướng chậm dần từ Bắc vào Nam. Dẫn chứng: qua các trạm Thanh Hóa, Đồng Hới, Đà Nẵng, Nha Trang:

     • Thanh Hóa có mùa mưa từ tháng V đến tháng X, cực đại vào tháng IX.

     • Đồng Hới có mùa mưa từ tháng VIII đến tháng XII, cực đại vào tháng X.

     • Đà Nẵng có mùa mưa từ tháng IX đến tháng XII, cực đại vào tháng X.

     • Nha Trang có mùa mưa từ tháng IX đến tháng XII, cực đại vào tháng XI.

     Giải thích:

     Chủ yếu là do sự lùi dần về phía Nam của dải hội tụ nhiệt đới.

     + Vào mùa mưa, các địa phương ở duyên hải miền Trung cũng có tháng mưa cao nhất đạt trị số lớn nhất so với các địa phương ở đồng bằng khác. Ví dụ: Đồng Hới (đạt 600mm), Đà Nẵng (630mm).

     Giải thích:

     + Do dải hội tụ nhiệt đới di chuyển chậm dần và dừng lại ở phía bắc dãy Bạch Mã.

     + Do có nhiều trận bão đổ bộ.

     + Do đón gió đông bắc từ biển thổi vào.

     Như vậy nét nổi bật nhất của chế độ mưa ở duyên hải miền Trung là có tổng lượng mưa khá lớn, mưa phân bố không đều và có chế độ mưa thu – đông khác với các vùng còn lại ở nước ta.

Trang Atlat sử dụng: trang 9, trang 13, trang 14.

     1. Nền nhiệt độ trung bình năm của nước ta cao, trên 20°C. Dẫn chứng:

     - Dựa vào bản đồ nhiệt độ trung bình năm: phần lớn diện tích lãnh thổ nước ta có nền nhiệt độ trung bình trên 20°C, chỉ có một bộ phận nhỏ vùng núi cao có nền nhiệt độ dưới 20°C.

     - Dựa vào các trạm khí hậu: Hà Nội có tới 9 tháng nhiệt độ trên 20C, từ Đà Nẵng trở vào Nam (đối với các trạm ở đồng bằng) không có tháng nào nhiệt độ dưới 20°C.

      Giải thích:

     Do vị trí địa lí nước ta nằm trong vùng nội chí tuyến nửa cầu Bắc, các địa phương đều có hai lần Mặt Trời lên thiên đỉnh trong 1 năm.

     2. Chế độ nhiệt nước ta có sự phân hóa theo không gian và thời gian rất rõ rệt

     a. Theo thời gian

     - Thể hiện qua việc so sánh nền nhiệt độ tháng I và nhiệt độ tháng VII hoặc xác định nhiệt độ trên đường biểu diễn nhiệt độ của các trạm khí hậu. Dẫn chứng:

     + Vào tháng I hầu hết diện tích lãnh thổ nước ta có nhiệt độ dưới 24°C còn vào tháng VII hầu hết lãnh thổ nước ta lại có nhiệt độ đạt trên 24°C.

     + Trạm Lạng Sơn trong năm có 5 tháng nhiệt độ xuống thấp dưới 20°C (từ tháng XI đến tháng III) và 7 tháng nhiệt độ cao trên 20°C...

     Giải thích:

     + Do nước ta chịu ảnh hưởng của chế độ gió mùa, vào mùa đông nhiều bộ phận chịu ảnh hưởng của gió mùa Đông Bắc.

     + Do sự chuyển động biểu kiến của Mặt Trời nên có sự chênh lệch góc nhập xạ và thời gian chiếu sáng trong năm.

     b. Theo không gian

     - Phân hóa theo chiều Bắc – Nam (thể hiện qua bản đồ nền nhiệt độ trung bình năm, nhiệt độ trung bình tháng 1 và đường biểu diễn nhiệt độ của các trạm khí hậu).

     + Miền Bắc: trạm Hà Nội có nhiệt độ trung bình năm khoảng 23°C, biên độ nhiệt trong năm khoảng 12°C.

     + Miền Trung: trạm Đà Nẵng có nhiệt độ trung bình năm khoảng 25°C, biên độ nhiệt trong năm khoảng 8°C.

     + Miền Nam: trạm Thành phố Hồ Chí Minh có nhiệt độ trung bình năm khoảng 27°C, biên độ nhiệt trong năm khoảng 3,5°C.

     Giải thích:

     + Do càng vào Nam càng gần xích đạo, xa chí tuyến nên góc nhập xạ và thời gian chiếu sáng trong năm tăng dần.

     + Do càng vào Nam thì tác động của gió mùa Đông Bắc càng yếu.

     - Phân hóa theo độ cao (thể hiện qua nền nhiệt độ trung bình năm, nhiệt độ trung bình tháng I, tháng VII và đường biểu diễn nhiệt của các trạm khí hậu). Dẫn chứng:

     + So sánh nhiệt độ của cặp trạm khí hậu Hà Nội – Sa Pa hoặc Nha Trang – Đà Lạt (lấy dẫn chứng về nhiệt độ trung bình năm, nhiệt độ trung bình tháng cao nhất, tháng thấp nhất).

     + So sánh nền nhiệt độ trung bình năm giữa vùng núi cao Hoàng Liên Sơn với vùng đồng bằng Bắc Bộ hoặc vùng cao nguyên Nam Trung Bộ với bộ phận duyên hải..

     Giải thích:

     Do chịu ảnh hưởng của quy luật đai cao: trung bình cứ lên cao 100m, nhiệt độ giảm trung bình 0,6°C.

     - Phân hóa theo hướng sườn (thể hiện chủ yếu qua nhiệt độ tháng nóng nhất, lạnh nhất, tuy vậy nếu dựa vào các nội dung Atlat thể hiện thì tính phân hóa này không thể hiện rõ nét). Dẫn chứng: So sánh chế độ nhiệt của trạm Lạng Sơn (nơi đón gió mùa Đông Bắc) với trạm Điện Biên Phủ (nơi khuất gió mùa Đông Bắc).

     Giải thích:

     + Đối với gió mùa Đông Bắc: khu vực đón gió sẽ chịu ảnh hưởng mạnh mẽ, nhiệt độ hạ thấp còn khu vực khuất gió sẽ có nền nhiệt độ cao hơn.

     + Đối với gió mùa Tây Nam: khu vực khuất gió sẽ có nền nhiệt độ cao hơn (do hiệu ứng phơn) so với khu vực đón gió.

Trang Atlat sử dụng: trang 9, trang 13, trang 14.

     1. Tổng lượng mưa trung bình năm của nước ta khá lớn

     Phần lớn diện tích lãnh thổ nước ta nhận được lượng mưa từ 1600mm trở lên.

     Giải thích:

    + Do vị trí địa lí: nằm trong khu vực nhiệt đới gió mùa, trong năm có 2 hoàn lưu gió luân phiên hoạt động. Mặt khác, nước ta cũng là nơi giao tranh của nhiều khối khí (hoạt động của frông, dải hội tụ nhiệt đới).

     + Do giáp Biển Đông với đường bờ biển kéo dài.

     + Do ảnh hưởng của bão nhiệt đới.

     2. Lượng mưa trung bình của nước ta phân bố không đều

     - Lượng mưa dưới 800mm/năm: Ninh Thuận, Bình Thuận.

     - Lượng mưa từ 800 – 1600mm/năm: Vùng sông Tiền, sông Hậu, duyên hải từ Nha Trang tới Bà Rịa – Vũng Tàu, vùng Cao Bằng, Lạng Sơn.

     Giải thích:

     + Do địa hình khuất gió, đặc biệt là gió mùa mùa hạ (vùng Lạng Sơn, Cao Bằng) hoặc vừa khuất gió, vừa song song với hướng gió tây nam, nam (vùng cực Nam Trung Bộ...).

     + Vùng Ninh Thuận – Bình Thuận còn chịu tác động của chồi nước lạnh ven biển nên lượng mưa càng nhỏ.

     - Lượng mưa từ 1600 – 2000mm và từ 2000 – 2400mm có sự phân bố trên diện rộng khắp cả nước như ở đồng bằng Bắc Bộ, Đông Nam Bộ...

     Giải thích:

     Do vị trí địa lí nước ta nằm trong khu vực nhiệt đới gió mùa lại giáp biển nên chịu tác động sâu sắc của biển.

     - Lượng mưa 2400 – 2800mm và trên 2800mm: Là mức lớn so với trung bình cả nước, phân bố ở ven biển Quảng Ninh, trên dãy Hoàng Liên Sơn, Bắc Trung Bộ...

     Giải thích:

     Do đây là những vùng địa hình cao và đón gió, đặc biệt là gió mùa mùa hạ và dải hội tụ nhiệt đới.

     3. Chế độ mưa của nước ta có sự phân mùa khá rõ rệt và có sự chênh lệch về thời gian mùa mưa giữa các địa phương

     - Bắc Bộ, Tây Nguyên, Nam Bộ mưa từ tháng V đến tháng X (mưa hạ - thu)

     - Duyên hải miền Trung mưa từ tháng VIII đến tháng I (mưa thu – đông).

     Giải thích:

     + Các vùng mưa mùa hạ do vào mùa hạ có gió mùa mùa hạ thổi từ biển tới đem theo lượng hơi nước gây mưa trên phần lớn lãnh thổ nước ta,

     + Các vùng mưa thu - đông là do:

       • Vào mùa hạ nằm ở sườn khuất gió Tây Nam (hoặc song song với hướng gió ở khu vực Nam Trung Bộ) nên mưa ít.

       • Vào mùa thu – đông do tác động của frống, dải hội tụ nhiệt đới và ảnh hưởng bão nên lượng mưa lớn, tập trung nhất là ở vùng duyên hải phía Bắc. Phía Nam do chịu tác động yếu nên lượng mưa nhỏ hơn.

     - Sự phân mùa (tương phản) mưa – khô sâu sắc nhất là ở vùng Tây Nguyên và Nam Bộ

     Giải thích:

     Do hai vùng trên ít chịu ảnh hưởng của các nhiễu loạn của thời tiết nên vào mùa khô lượng mưa nhỏ.

     4. Kết luận

     Nước ta có lượng mưa dồi dào, song lại phân hóa phức tạp cả về không gian và thời gian. Sự phân hóa không gian là kết quả tác động của vị trí và địa hình, còn sự phân hóa thời gian (theo mùa) là do tác động của gió mùa và vị trí các bộ phận lãnh thổ.

     Trang Atlat sử dụng: trang 9, trang 13, trang 14.

     1. Khái quát đặc điểm địa hình

     Đồi núi chiếm phần lớn diện tích nước ta nhưng chủ yếu là đồi núi thấp, hướng nghiêng chung của địa hình là tây bắc - đông nam (thấp dần ra lại giá biển), các dãy núi chạy theo hai hướng chính là hướng tây bắc – đông nam và hướng vòng cung.

     2. Chứng minh tác động

     Có hai cách:

     a. Cách 1– Chứng minh các yếu tố, đặc điểm của địa hình có tác động đến các đặc điểm chế độ nhiệt và chế độ mưa. Cụ thể:

     * Hướng nghiêng chung của địa hình và hướng núi có ảnh hưởng rất lớn đến đặc điểm khí hậu:

     - Do địa hình nước ta có hướng nghiêng chung là tây bắc – đông nam, thấp dần ra biển, kết hợp với hướng các loại gió thịnh hành trong năm tạo điều kiện để ảnh hưởng của biển có thể tác động sâu vào trong lục địa khiến tính lục địa của các khu vực ở phía Tây không rõ nét (dẫn chứng).

     - Hướng núi có ảnh hưởng lớn đến nhiệt độ và lượng mưa:

      + Hướng vòng cung của các cánh cung ở Đông Bắc tạo điều kiện cho gió mùa Đông Bắc tác động xâm nhập sâu vào lãnh thổ nước ta khiến Đông Bắc có nhiều tháng nhiệt độ xuống thấp. Hướng vòng cung của cánh cung Trường Sơn Nam song song với hướng gió của bộ phận duyên hải khiến nhiều khu vực có lượng mưa thấp (dẫn chứng).

     + Hướng tây bắc - đông nam:

     • Hướng tây bắc - đông nam của dãy Hoàng Liên Sơn có tác dụng ngăn ảnh hưởng của gió mùa Đông Bắc đến khu Tây Bắc làm cho vùng này có mùa đông ngắn hơn so với khu Đông Bắc (dẫn chứng).

     • Hướng tây bắc - đông nam của dãy Trường Sơn Bắc vuông góc với gió tây nam khiến sườn đồng chịu ảnh hưởng của gió tây khô nóng vào mùa hạ, nhiệt độ lên cao, mưa ít. Mùa đông thì sườn đông lại ở vị trí đón gió nên có mưa nhiều (dẫn chứng).

     • Hướng tây – đông của các dãy núi Hoành Sơn, Bạch Mã có tác dụng ngăn ảnh hưởng của gió mùa Đông Bắc xuống phía Nam, góp phần làm cho nền nhiệt độ ở phía Nam cao hơn phía Bắc (dẫn chứng).

     + Các địa điểm nằm ở sườn đón gió của các dãy núi thì có lượng mưa lớn, nằm ở sườn khuất gió thì có lượng mưa nhỏ hơn (dẫn chứng).

     * Độ cao địa hình là nhân tố rất quan trọng ảnh hưởng đến khí hậu, đặc biệt là chế độ nhiệt:

     - Do diện tích đồi núi chiếm phần lớn lãnh thổ nên ngoài sự phân hóa nhiệt độ theo chiều Bắc – Nam thì nhiệt độ còn có sự phân hóa theo độ cao khá rõ (dẫn chứng).

     - Theo quy luật đại cao cứ lên cao khoảng 100m thì nhiệt độ giảm khoảng 0,6°C. Vì vậy những vùng núi cao ở nước ta có nhiệt độ thấp hơn so với nền nhiệt độ trung bình của cả nước (dẫn chứng).

     b. Cách 2 – Chứng minh địa hình có tác động đến nhiệt độ, lượng mưa.

Cụ thể:

     * Tác động của địa hình đến chế độ nhiệt:

     – Tác động trực tiếp:

     Tác động trực tiếp của địa hình đến khí hậu thể hiện qua ảnh hưởng của yếu tố độ cao địa hình.

     Theo quy luật đai cao, cứ lên cao khoảng 100m thì nhiệt độ giảm khoảng 0,6°C. Vì vậy những vùng núi cao ở nước ta có nhiệt độ thấp hơn so với nền nhiệt độ trung bình của cả nước (dẫn chứng).

     - Tác động gián tiếp:

     Tác động gián tiếp của địa hình đến chế độ nhiệt thông qua hướng của các dãy núi. Thể hiện qua tác động của các hướng núi (xem ở cách 1).

     * Tác động của địa hình đến chế độ mưa:

     Tác động của địa hình đến chế độ mưa thể hiện rõ nét qua hướng của các dãy núi đối với các hướng gió thịnh hành trong năm. Nơi nào nằm sườn đón gió thì có lượng mưa lớn, những nơi nằm ở vị trí khuất gió lượng mưa thấp hơn (dẫn chứng).

Trang Atlat sử dụng: trang 9, trong 13, trang 14.

     1. Sự phân hóa khí hậu theo độ cao địa hình

     * Thể hiện qua sự phân hóa nhiệt độ: Do tính chất càng lên cao thì nhiệt độ càng giảm (lên cao 100m nhiệt độ giảm 0,6 C

     - Nền nhiệt độ trung bình năm của phần lớn khu Đông Bắc là từ 20 - 24C trong khi ở một số vùng núi cao Tây Bắc nhiệt độ trung bình năm chỉ đạt dưới 18C.

     - Nền nhiệt độ trung bình năm ở duyên hải Nam Trung Bộ là trên 24°C trong khi ở trên cao nguyên Tây Nguyên nhiệt độ trung bình năm chỉ đạt dưới 18C.

     Hoặc qua hai trạm khí hậu có vì độ chênh lệch nhỏ:

     + Đà Lạt (độ cao 1000 – 1500m) có nhiệt độ trung bình năm dưới 20°C.

     + Nha Trang (độ cao 0 - 50m) có nhiệt độ trung bình năm 26°C.

     * Thể hiện qua sự phân hóa tổng lượng mưa:

      Do những nơi cao thường đón gió và mưa nhiều hơn nơi thấp. Dẫn chứng qua hai trạm:

     - Đà Lạt (cao 1000 - 1500m) có tổng lượng mưa 1600 - 2000mm/năm.

     - Nha Trang (cao từ 0 - 50m) có tổng lượng mưa 800 – 1600mm/năm.

     * Sự phân hóa theo chiều Bác - Nam chủ yếu là do mức độ ảnh hưởng của gió mùa Đông Bắc, do chênh lệch vĩ độ, song yếu tố địa hình góp phần tạo nên sự phân hóa đó.

     Thể hiện rõ nhất là qua hai dãy núi chạy theo hướng đông – tây lan sắt ra biển là Hoành Sơn và Bạch Mã, đặc biệt là dãy núi Bạch Mã.

     Qua hai trạm Đồng Hới và Đà Nẵng (có độ chênh vĩ độ không đáng kể) (dẫn chứng qua số tháng nhiệt độ dưới 20°C,...).

     2. Sự phân hóa theo hướng sườn

     * Miền Bắc và Đông Bắc Bắc Bộ có khí hậu nhiệt đới có mùa đông lạnh trong khi đó ở miền Tây Bắc lại có khí hậu nhiệt đới có mùa đông lạnh vừa:

     - Lạng Sơn (Đông Bắc) có 6 tháng nhiệt độ dưới 20°C (từ tháng XI đến tháng IV) và có nhiệt độ thấp nhất 13°C (tháng1) – mùa đông kéo dài.

     - Điện Biên Phủ (Tây Bắc) có 4 tháng nhiệt độ dưới 20°C, nhiệt độ trung bình tháng nhỏ nhất cũng đạt 17C, cao hơn Lạng Sơn – mùa đông ngắn hơn Lạng Sơn.

     Giải thích:

      + Do miền Bắc và Đông Bắc Bắc Bộ có các dãy núi hình cánh cung (cánh cung Sông Gâm, Ngân Sơn, Bắc Sơn, Đông Triều) mở rộng về phía Bắc, quay bề lỗi ra biển và quy tụ ở khối núi Tam Đảo. Do đặc điểm hướng núi như vậy nên vùng chịu tác động mạnh mẽ, kéo dài của gió mùa Đông Bắc (các đợt gió yếu đầu hoặc cuối mùa cũng dễ lọt qua các thung lũng để tác động đến miền) chính vì vậy đã làm miền Bắc và Đông Bắc Bắc Bộ có mùa đông đến sớm.

     + Ở Tây Bắc, do có dãy Hoàng Liên Sơn cao, đồ sộ chạy theo hướng tây bắc – đông nam có tác dụng chắn gió mùa Đông Bắc, nên chỉ có những đợt gió mạnh giữa mùa mới đủ sức vượt qua dãy Hoàng Liên Sơn để tác động đến Tây Bắc và khi đó tính chất lạnh cũng giảm đi. Vì vậy Tây Bắc có mùa đồng đến muộn và kết thúc sớm.

     * Ở miền Trung nước ta do ảnh hưởng của dải Trường Sơn là chính.

     - Duyên hải miền Trung có chế độ mưa thu - đông, mùa hạ nóng, khô. Dẫn chứng: Qua hai trạm Đà Nẵng, Nha Trang: cả hai trạm đều có mùa mưa từ tháng IX đến tháng XII, và mùa khô từ tháng 1 đến tháng VIII.

     Giải thích:

     Do nằm ở sườn khuất gió mùa Tây Nam nên mùa hạ mưa rất ít, nhiệt độ cao do chịu hiệu ứng phơn khi gió Tây Nam vượt dãy Trường Sơn ra biển. Còn vào mùa đông, do ở vị trí đón gió Đông Bắc thổi từ biển đến nên Duyên hải miền Trung mưa nhiều, đặc biệt là vùng Bắc Trung Bộ do có hướng núi gần như vuông góc với gió Đông Bắc (dãy Trường Sơn Bắc có hướng tây bắc – đông nam).

     - Tây Nguyên có mưa mùa hạ, khô sâu sắc vào động. Dẫn chứng: qua trạm Đà Lạt: Đà Lạt có mùa mưa từ tháng IV đến tháng X, mùa khô từ tháng XI đến tháng III với lượng mưa thấp.

     Giải thích:

     Do Tây Nguyên nằm ở vị trí đón gió Tây Nam nên mưa nhiều vào mùa hạ, còn mùa đông do chịu hiệu ứng phơn của gió mùa Đông Bắc nên mưa ít.

     Điểm đặc biệt nữa ở chế độ mưa do yếu tố hướng địa hình quy định đó là chế độ mưa cực đoan (so với cả nước): ở vùng cực Nam Trung Bộ (Phan Rang) có lượng mưa dưới 800mm/năm).

     Giải thích:

     Do trong khu vực có các dãy núi chạy theo hướng tây nam, đông bắc song song với hướng thổi của hai loại gió mùa nên mưa ít.

     * Các địa phương ở sườn đón gió từ biển thổi vào luôn có lượng mưa lớn hơn các địa phương nằm khuất gió.

     - Móng Cái: Cổ lượng mưa 2400 – 3250mm/năm còn Lạng Sơn chỉ đại 800-1600mm/năm.

     Giải thích:

     Do Móng Cái nằm ở sườn đón gió Đông Nam của cánh cung Đông Triều còn Lạng Sơn nằm ở sườn khuất gió.

     Trang Atlat sử dụng: trang 6 + 7, trang 9, trang 13, trang 14.

     1. Vị trí địa lí

     Nước ta ở rìa đông bán đảo Đông Dương, lãnh thổ kéo dài hẹp ngang với chiều dài đường bờ biển 3260km, ảnh hưởng của biển xâm nhập sâu vào đất liền làm biến tính các khối khí qua biển (bớt lạnh, tăng ẩm) đem cho nước ta lượng hơi nước lớn, gây mưa. Do đó lượng mưa trung bình năm ở nước ta khá lớn: trên 1600mm – khí hậu mang tính chất hải dương, khác so với nhiều nước cùng vĩ độ.

     2. Gió mùa

     Nhân tố gió mùa là nhân tố quan trọng nhất ảnh hưởng đến chế độ mưa nước ta.

     - Gió mùa là loại gió thổi quanh năm ven các lục địa có đại dương bao bọc. Do đó gió mùa là loại gió mang lượng hơi ẩm lớn, góp phần làm tổng lượng mưa trung bình năm ở nước ta lên tới trên 1600mm.

     - Gió mùa hoạt động luân phiên vào các mùa trong năm với hai mùa gió: gió mùa mùa hạ và gió mùa mùa đông. Hai loại gió này có tính chất trái ngược nhau (gió mùa mùa hạ có tính chất nóng, ẩm; gió mùa mùa đông có tính chất lạnh, khô) làm cho chế độ mưa nước ta có sự phân hóa theo mùa.

     + Gió mùa mùa hạ: là loại gió nóng ẩm thổi vào nước ta theo hướng Tây Nam với hai nguồn gốc xuất phát khác nhau:

      • Đầu mùa hạ: gió xuất phát từ Bắc Ấn Độ Dương, gây mưa lớn cho Tây Nguyên và Nam Bộ, khi vượt qua dãy Trường Sơn gây ra hiệu ứng phơn cho Duyên hải miền Trung.

     • Giữa và cuối mùa hạ: gió tín phong nửa cầu Nam vượt xích đạo đổi hướng gây mưa trên diện rộng.

     - Gió mùa mùa hạ là loại gió xuất phát từ biển nên mang lượng hơi nước lớn làm cho đại bộ phận lãnh thổ nước ta có mùa mưa từ tháng V đến tháng X với tổng lượng mưa từ 1200 – 1600mm, chiếm 80 – 90% lượng mưa cả năm.

     + Gió mùa mùa đông; thực chất là loại gió lạnh khô thổi vào nước ta theo hướng Đông Bắc, chỉ gây một lượng mưa ít vào cuối mùa khi qua biển. Do đó thời gian hoạt động của gió mùa mùa đông cũng chính là thời điểm trua khó của đại bộ phận lãnh thổ nước ta với tông mưa từ 200 – 400mm.

     3. Đặc điểm địa hình

     Địa hình nước ta với 3/4 diện tích đối núi, lại có sự phân hóa đa dạng (độ cao, hướng sườn) làm cho chế độ mưa nước ta có sự phân hóa theo không gian.

     a. Phần hóa theo độ cao

     - Do tính chất càng lên cao càng đón nhiều gió và mưa càng nhiều nên khu vực trung du, miền núi có lượng mưa lớn hơn khu vực đồng bằng. Dẫn chứng quan sát bản đồ lượng mưa trung bình năm, so sánh tương quan lượng mưa giữa Tây Nguyên (trên cao nguyên Lâm Viên, Di Linh) với vùng duyên hải phía Đông hoặc khu vực núi cao Tây Bắc với khu vực đồng bằng Bắc Bộ.

     b. Phần hóa theo hưởng sườn

     Những sườn đón gió thì mưa nhiều còn sườn khuất gió thì mưa ít. Do đó

     - Xét trên toàn bộ lãnh thổ nước ta, các khu vực đồi núi ở phía Tây đón gió từ biển thổi vào có tổng lượng mưa lớn, trên 1600mm (dẫn chứng).

     + Móng Cái, Hà Giang mưa trên 2800mm.

     Giải thích:

     Do ở vị trí đón gió từ biển thổi vào.

     + Khu vực Trung Trung Bộ mưa trên 2800mm.

     Giải thích:

     Do có dãy Bạch Mã chắn hai loại gió Đông Bắc vào mùa đông và Tây Nam vào mùa hạ.

     - Những khu vực khuất gió như Lạng Sơn, thung lũng sông Mã lượng mưa dưới 1600mm.

     c. Phân hóa theo hướng địa hình

     - Ở khu vực Duyên hải Nam Trung Bộ do có đường bờ biển song song với hướng gió nên ở đây luôn có lượng mưa ít, lượng mưa trung bình năm dưới 1200mm.

     * Đặc điểm địa hình còn gây nên đặc điểm mùa hạ khô, nóng và mưa vào thu – đông ở Duyên hải miền Trung.

     Vào mùa hè, dãy Trường Sơn chắn gió Tây Nam gây phơn cho Duyên hải miền Trung. Vào mùa thu – đông, do vị trí đón gió mùa Đông Bắc kết hợp với tác động của dải hội tụ nhiệt đới, bão... nên có mưa lớn.

     4. Dòng biển

     - Nước ta có sự hoạt động của dòng biển nóng - lạnh theo hoạt động của gió mùa.

     - Ảnh hưởng rõ nét nhất vẫn là khu vực cực Nam Trung Bộ, nơi tồn tại chồi nước lạnh ven bờ làm cho lượng mưa ở đây rất ít, từ 800 - 1200m thậm chí dưới 800mm.

     5. Frông

     - Frông là mặt giao tranh giữa hai khối khí nên trong phạm vi hoạt động của frông thường có mưa lớn.

     - Nước ta có sự hoạt động của hai loại frông là F. (frông cực) và Fr (frông nội chí tuyến), song tác động rõ nét nhất vẫn ở khu vực Duyên hải miền Trung làm cho lượng mưa ở đây lớn và lùi dần về thu – đông (do Fr).

     6. Bão

     - Do nằm trên đường di chuyển của bão nên nước ta chịu ảnh hưởng sâu sắc từ các cơn bão nhiệt đới xuất phát từ Biển Đông. Bão xuất hiện thường kèm theo mưa lớn.

     - Bão ảnh hưởng với tần suất lớn ở Duyên hải miền Trung làm các tháng mùa mưa ở khu vực này có lượng mưa rất lớn.

Trang Atlat sử dụng: trang 9, trang 13, trang 14.

     1. Khái quát đặc điểm dãy Trường Sơn

     Trường Sơn là một dãy núi đồ sộ và kéo dài ở nước ta. Dãy Trường Sơn kéo dài từ Nam Nghệ An tới Nam Tây Nguyên. Địa hình dãy Trường Sơn bao gồm hai phần:

     - Trường Sơn Bắc thuộc khu vực Bắc Trung Bộ có hướng tây bắc - đông nam.

     - Trường Sơn Nam thuộc khu vực Nam Trung Bộ có hướng vòng cung, quay bề lồi ra biển.

     Độ cao trung bình của vùng núi Trường Sơn: trên 500m, có nhiều đỉnh cao như Puxailaileng (2711m), Rào Cỏ (2235m).

     Dãy Trường Sơn kéo dài dọc theo hướng Bắc – Nam đã tác động khá rõ rệt đến khí hậu Việt Nam đặc biệt là khí hậu ở miền Trung nước ta, dãy Trường Sơn làm cho khí hậu bị phân hóa.

     2. Tác động của dãy Trường Sơn đến khí hậu

     a. Sự phân hóa khí hậu theo độ cao

     * Phân hóa chế độ nhiệt

     Thể hiện qua các trạm khí hậu: trạm Đà Lạt (độ cao 1000 – 1500m) và Nha Trang (độ cao từ 0 - 50m):

     - Nhiệt độ trung bình năm của Đà Lạt: 18°C; Nha Trang: 26°C - chênh 8°C do Đà Lạt cao hơn nhiều so với Nha Trang.

     - Nhiệt độ trung bình tháng nóng nhất ở Đà Lạt: 20°C; Nha Trang: 29°C → chênh 9°C.

     - Nhiệt độ tháng lạnh nhất của Đà Lạt: 15°C; Nha Trang: 24°C → chênh 9°C.

     Như vậy ta thấy tuy ở vĩ độ tương đương nhưng nền nhiệt độ của Đà Lạt thấp hơn nhiều so với Nha Trang.

     Giải thích:

     Do Đà Lạt nằm ở độ cao lớn mà theo quy luật càng lên cao nhiệt độ càng giảm (lên cao 100m nhiệt độ giảm 0,6C).

     * Phân hóa chế độ mưa

     - Những nơi cao, đón nhiều loại gió từ biển vào thì có lượng mưa rất lớn: vùng núi Ngọc Linh mưa trên 2800mm/năm).

     - Những nơi thấp, khuất gió lượng mưa ít hơn: vùng thung lũng sông Ba lượng mưa chỉ đạt từ 800 – 1600mm/năm và thấp hơn.

     b. Phân hóa theo hướng sườn

     * Chế độ nhiệt

      Vào mùa hạ, do nằm ở sườn khuất gió nên Duyên hải miền Trung đặc biệt là Bắc Trung Bộ, chịu tác động của hiệu ứng phơn rõ rệt, nhiệt độ lên cao.

     * Chế độ mưa

     - Tổng lượng mưa:

     + Những nơi nằm ở sườn đón gió từ biển thổi vào thì mưa nhiều. Dẫn chứng:

      Bắc Trung Bộ đón gió mùa Đông Bắc từ biển thổi vào nên lượng mưa trung bình năm vẫn cao: mức phổ biến trên 2000mm/năm; Đồng Hới và Đà Nẵng có lượng mưa trung bình 2000 – 2400mm/năm.

     Tây Nguyên nằm ở sườn đón gió Tây Nam nên mưa nhiều, lượng mưa phổ biến trên mức 2000mm/năm.

     + Những nơi nằm ở địa hình song song với hướng gió hoặc ít đón gió thì mưa ít như vùng cực Nam Trung Bộ vì hình dạng vòng cung của Trường Sơn Nam nên song song với hướng gió Tây Nam, Đông Bắc vì vậy mưa ít, dưới 1000mm/năm, một số nơi khô hạn như Phan Rang: 600mm/năm.

     - Thời gian mưa:

     + Duyên hải miền Trung có mưa vào thu – đông, mùa hạ mưa ít, nóng.

     • Đồng Hới: mùa mưa từ tháng IX đến tháng I, mùa khô từ tháng II đến tháng VIII.

     • Đà Nẵng mưa từ tháng IX đến tháng 1, mùa khô từ tháng II đến tháng VIII.

     • Nha Trang mưa từ tháng IX đến tháng XII, mùa khô từ tháng 1 đến tháng VIII.

     Giải thích:

     Vào mùa hạ, Duyên hải miền Trung nằm ở khuất gió Tây Nam, đường bờ biển lại song song với gió Nam, Đông Nam nên chịu tác động của gió phơn, mưa ít.

     Vào mùa đông do nằm ở sườn đón gió Đông Bắc từ biển thổi vào nên có mưa nhiều.

     + Tây Nguyên có mưa vào mùa hạ, mùa đông khô rõ rệt: Đà Lạt có mùa mưa từ tháng IV đến tháng X, mùa khô từ tháng XI đến tháng III.

      Giải thích:

      Vào mùa hạ, Tây Nguyên nằm ở phía đón gió Tây Nam từ biển thổi vào nên mưa nhiều.

      Vào mùa đông, Tây Nguyên ở vị trí khuất gió Đông Bắc nên mưa ít.

     c. Sự phân hóa đông – tây

     Biểu hiện gần như trùng với phân hóa theo độ cao vì đặc điểm là dãy Trường Sơn có địa hình núi cao ở phía Tây; phía Đông là dải đồng bằng nhỏ hẹp ven biển.

     Như vậy địa hình dãy Trường Sơn đã làm cho khí hậu nước ta bị phân hóa theo độ cao, theo hướng sườn mà biểu hiện rõ nét nhất là ở phần miền Trung Việt Nam.

Trang Atlat sử dụng: trang 9, trang 13, trang 14.

     1. Đối với nhiệt độ

     - Dựa vào bản đồ nhiệt độ trung bình năm để thấy được nền nhiệt độ nước ta cao, có sự phân hóa Bắc – Nam, theo độ cao (dẫn chứng).

     - Dựa vào bản đồ nhiệt độ trung bình tháng I để thấy nhiệt độ nước ta xuống thấp vào thời gian này, sự phân hóa theo độ cao và hướng sườn được thể hiện rất rõ nét (dẫn chứng)

     - Dựa vào bản đồ nhiệt độ trung bình tháng VII để thấy trong thời kì này nền nhiệt độ nước ta cao và có sự đồng nhất tương đối theo chiều Bắc – Nam, nhưng sự phân hóa theo độ cao lại được thể hiện rất rõ (dẫn chứng).

     → Rút ra kết luận: nền nhiệt độ nước ta cao và có sự phân hóa đa dạng: theo mùa, theo chiều Bắc – Nam, theo độ cao và hướng sườn.

     2. Đối với lượng mưa

     - Dựa vào bản đồ lượng mưa trung bình năm để thấy được lãnh thổ nước ta hàng năm nhận được lượng mưa lớn. Lượng mưa có sự phân hóa theo độ cao và hướng sườn rất rõ rệt (dẫn chứng).

     - Dựa vào bản đồ lượng mưa từ tháng V đến tháng X ta thấy: đây là thời kì mùa mưa trên hầu khắp lãnh thổ nước ta. Các địa phương đều có mưa nhiều và chiếm tỉ lệ lớn trong tổng lượng mưa trong năm. Lượng mưa có sự phân hóa theo không gian (dẫn chứng).

     - Dựa vào bản đồ lượng mưa từ tháng XI đến tháng IV ta thấy được đây là thời kì mưa ít trên lãnh thổ nước ta. Lượng mưa có sự phân hóa theo không gian (dẫn chứng).

     → Rút ra kết luận: Nước ta có lượng mưa lớn; chế độ mưa có sự phân hóa rõ rệt theo mùa, theo độ cao và hướng sườn.

Trang Atlat sử dụng: trang 9, trang 13, trang 14.

     1. Về nhiệt độ trung bình năm

     - Những khu vực nằm trong thang nhiệt độ dưới 18°C: (chủ yếu ở những vùng núi cao).

     + Vùng núi Hoàng Liên Sơn và một phần vùng núi cao ở biên giới Việt – Trung, Việt – Lào.

     Giải thích:

     Do ảnh hưởng của độ cao địa hình và gió mùa Đông Bắc.

     + Vùng núi Kon Tum và cao nguyên Lâm Viên.

     Giải thích:

     Do ảnh hưởng của yếu tố độ cao địa hình.

     - Những khu vực nằm trong thang nhiệt độ trên 24°C phân bố dọc phần phía nam của duyên hải miền Trung, trung Tây Nguyên và Nam Bộ.

     Giải thích:

     Do vị trí nằm ở phía Nam, gần Xích đạo hơn gần chí tuyến và gần như không chịu ảnh hưởng của gió mùa Đông Bắc.

     2. Về lượng mưa trung bình năm

     - Những khu vực có lượng mưa trung bình năm đạt trên 2800mm:

     + Vùng núi phía nam Hà Giang, vùng núi cao Hoàng Liên Sơn.

     Giải thích:

     Do nằm ở độ cao lớn, đón gió.

     + Sườn bắc dãy Bạch Mã.

     Giải thích:

     Do nằm ở vị trí đón gió đông bắc thổi từ biển vào cùng với đó là tác động của dải hội tụ nhiệt đới, bão...

     + Vùng núi Ngọc Lĩnh, cao nguyên Kon Tum.

     Giải thích:

     Do có địa hình cao, đón cả gió mùa Tây Nam và gió Đông Bắc thổi đến

     - Những khu vực có lượng mưa trung bình năm đạt dưới 800 mm. + Vùng duyên hải cực Nam Trung Bộ.

     Giải thích:

     Do hướng địa hình chạy song song với hướng gió thịnh hành trong năm ảnh hưởng của chồi nước lạnh ven biển.

     + Vùng thung lũng trung lưu sông Đà Rằng.

     Giải thích:

     Do khuất gió bởi nằm kẹp giữa các dãy núi của Trường Sơn Nam.

     + Vùng thung lũng thượng nguồn sông Mã.

     Giải thích:

     Do khuất gió bởi nằm kẹp giữa cao nguyên Sơn La và dãy Pu Sam Sao.

     Trang Atlat sử dụng: trang 9, trang 13, trang 14.

     1. Đặc điểm về nhiệt độ

     - Nhiệt độ trung bình năm tăng dần từ Bắc vào Nam (dẫn chứng).

     Giải thích:

     Do càng vào phía Nam càng gần xích đạo, góc nhập xạ lớn, lượng nhiệt nhận được nhiều, nhiệt độ càng cao.

     - Nhiệt độ cao nhất: Cả ba địa điểm đều cao và tăng dần theo chiều Bắc – Nam (dẫn chứng). Hà Nội và Đà Nẵng có một lần cực đại còn Thành phố Hồ Chí Minh có hai lần cực đại vào tháng IV và tháng VIII.

     Giải thích:

     Do nước ta nằm ở vùng nội tuyến, trong năm có hai lần Mặt Trời lên thiên đỉnh. Hà Nội và Đà Nẵng gần chí tuyến hơn gần Xích đạo nên khoảng cách hai lần Mặt Trời lên thiên đỉnh gần nhau vì thế chỉ có một tháng nhiệt độ đạt cực đại. Thành phố Hồ Chí Minh nằm gần Xích đạo hơn, hai lần Mặt Trời lên thiên đỉnh cách xa nhau nên đường biểu diễn nhiệt độ thể hiện hai lần cực đại rõ rệt.

     - Nhiệt độ thấp nhất: tăng dần từ Bắc vào Nam (dẫn chứng):

     Giải thích:

     Do càng vào phía Nam góc nhập xạ càng lớn, ảnh hưởng của gió mùa Đông Bắc càng giảm.

     - Biên độ nhiệt độ: giảm dần từ Bắc vào Nam.

     Giải thích:

     Do càng vào phía Nam độ chênh lệch góc nhập xạ, thời gian chiếu sáng trong năm càng nhỏ và ảnh hưởng của gió mùa Đông Bắc càng giảm.

     2. Đặc điểm về lượng mưa

     - Lượng mưa trung bình năm lớn và có sự phân mùa rõ rệt (dẫn chứng).

     Giải thích:

     Do nước ta nằm trong khu vực nhiệt đới gió mùa châu Á.

     - Mùa mưa có sự khác biệt giữa ba địa phương:

     + Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh có mùa mưa từ tháng V đến tháng X vì ảnh hưởng của gió mùa mùa hạ: Hà Nội mưa cực đại vào tháng VIII, Thành phố Hồ Chí Minh có hai cực đại vào tháng V và tháng IX. Các tháng mưa cực đại của hai địa điểm trên phù hợp với thời kì hoạt động mạnh của gió mùa và dải hội tụ nhiệt đới đi qua.

     + Mùa mưa của Đà Nẵng diễn ra muộn hơn, từ tháng IX đến tháng XII, cực đại là tháng X. Vì Đà Nẵng nằm ở vị trí khuất gió Tây Nam vào thời kì mùa hạ, sang thu – đông do ảnh hưởng của gió mùa Đông Bắc và dải hội tụ nhiệt đới nên mưa nhiều.

     Trang Atlat sử dụng: trang 9, trang 13, trang 14.

     - Tổng lượng mưa trung bình năm của nước ta lớn (trên toàn lãnh thổ lượng mưa trung bình phổ biến từ 1600 – 2000mm), song có sự phân hóa phức tạp theo thời gian, không gian.

     Giải thích:

     + Do tính chất nhiệt đới gió mùa ẩm, giáp biển đã đem tới lượng mưa lớn và phân hóa theo mùa.

     + Do tác động của yếu tố địa hình và hình dạng lãnh thổ dẫn đến sự phân hóa theo không gian.

     - Biểu hiện sự phân hóa theo mùa:

     + Từ tháng XI đến tháng IV được coi là mùa khô của cả nước, lượng mưa phổ biến ở mức từ 200 – 400mm (Bắc Bộ, Tây Nguyên và Nam Bộ...), trừ một phần duyên hải miền Trung có lượng mưa khá lớn, từ 800 - 1200mm.

     Giải thích:

     Do đây là thời kì hoạt động của gió mùa Đông Bắc có tính chất lạnh khô (đối với phía Bắc) và gió tín phong nửa cầu Bắc (ở phía Nam). Duyên hải miền Trung có mưa nhiều do tác động của frông, địa hình đón gió Đông Bắc, sự dịch chuyển của dải hội tụ nhiệt đới, bão...

     + Từ tháng V đến tháng X được coi là mùa mưa của cả nước, lượng mưa phổ biến từ 1200 – 1600mm, nhiều nơi mưa trên 2000mm (dẫn chứng: vùng núi cao ở Bắc Bộ và bắc Tây Nguyên...).

     Giải thích:

     - Do đây là thời kì hoạt động của gió mùa mùa hạ với tính chất nóng ẩm, đem theo lượng mưa lớn.

     - Biểu hiện phân hóa theo không gian:

     + Tại các vùng núi cao và các sườn đón gió có lượng mưa cao trên 2400mm, đặc biệt có nơi lên đến trên 2800mm/năm (dẫn chứng).

     + Các khu vực khuất gió (tại các sườn khuất gió, lòng chảo, thung lũng, ) hoặc địa hình song song với hướng gió thịnh hành (vùng cực Nam Trung Bộ) có lượng mưa thấp, nhiều nơi thấp dưới 800mm/năm.

Trang Atlat sử dụng: trang 8, trang 10, trang 13.

     a. Phân tích đặc điểm thủy chế sông Hồng (dựa vào biểu đồ lưu lượng nước trung bình).

     Qua quan sát biểu đồ lưu lượng nước trung bình các tháng trong năm của sông Hồng ta thấy:

     - Sông Hồng có lưu lượng nước trung bình năm lớn, đạt 2705,75.

Nguyên nhân:

     + Sông Hồng có diện tích lưu vực lớn.

     + Phần lớn diện tích lưu vực sông Hồng có lượng mưa lớn.

   - Chế độ nước sông Hồng có sự phân mùa lũ – cạn rõ rệt.

     + Mùa lũ (xác định dựa vào các tháng có lưu lượng trung bình lớn hơn lưu lượng trung bình năm): diễn ra từ tháng 6 đến tháng 10 với lưu lượng trung bình đạt 4770 , tháng đỉnh lũ là tháng 8 (lưu lượng trung bình dat 6660 ).

     + Mùa cạn diễn ra từ tháng 11 đến tháng 5 với lưu lượng trung bình chỉ đạt 1231,29 , tháng kiệt nhất là tháng 3 (lưu lượng trung bình chỉ dat 765 ).

    Nguyên nhân chế độ nước sông Hồng có sự phân mùa lũ – cạn rõ rệt là do chịu tác động của chế độ mưa ở lưu vực. Lượng nước cung cấp chính cho sông Hồng là nước mưa và mùa mưa ở lưu vực diễn ra từ tháng 5 đến tháng 10 nên mùa lũ cũng diễn ra vào khoảng thời gian gần tương tự. Mùa cạn của sông diễn ra trùng với thời kì mưa ít ở Bắc Bộ.

     b. Giải thích vì sao chế độ nước của sông Hồng lại thất thường.

     Sông Hồng là hệ thống sông lớn thứ hai ở nước ta. So với sông Mê Công thì sông Hồng có chế độ nước thất thường hơn. Nguyên nhân là do chế độ nước sông Hồng chịu tác động tổng hợp của các nhân tố sau:

     * Đặc điểm địa chất

     Phần trung lưu từ Lào Cai – Việt Trì qua miền đá cứng khó thấm nước, làm cho nước sông lên nhanh, rút nhanh. Phần hạ lưu từ Việt Trì ra đến biển qua vùng sỏi cát..dễ thấm nước làm cho nước sông lên xuống chậm.

     * Độ dốc

     - Đoạn trung lưu chảy trên miền đứt gãy, có độ cao trung bình 500 – 1000m, lòng sông dốc, nước chảy nhanh.

     - Đoạn từ Việt Trì ra đến cửa biển chảy trên nền địa hình thấp dưới 50m, sông uốn khúc quanh co, nước chảy chậm.

     * Khí hậu và lưu vực

     - Trên lưu vực sông đều có mùa mưa giống nhau, mưa về mùa hè, lượng mưa lớn (như trạm Sa Pa có lượng mưa trung bình năm từ 2400 – 2800mm/năm, mùa mưa kéo dài từ tháng V đến tháng XI..) làm cho nước sông dâng cao.

     - Lưu vực sông có dạng nan quạt cộng với mùa mưa trùng nhau trên toàn lưu vực làm cho lũ ở ba sông: sông Đà, sông Lô, sông Thao dồn về Việt Trì nhanh và đột ngột.

     - Hiện nay có hồ thủy điện Thác Bà trên sông Chảy, hồ thủy điện Hòa Bình trên sông Đà đã phần nào hạn chế tính chất thất thường của chế độ nước sông.

     * Thảm thực vật

     - Trên lưu vực sông, phần lãnh thổ ở Tây Bắc và Đông Bắc tỉ lệ che phủ của rừng còn thấp làm cho nước dâng lên nhanh.

     → Tổng hợp của các nhân tố trên làm cho chế độ nước sông Hồng lên xuống thất thường.

     Trang Atlat sử dụng: trang 6 + 7, trang 10, trang 13, trang 14.

     1. Đặc điểm hệ thống sông Hồng và sông Mê Công

     2. Giải thích

     a. Chế độ nước sông phụ thuộc nhiều vào các nhân tố: lưu vực sông, địa hình, chế độ mưa, lớp phủ thực vật...

     b. Chế độ nước sông Mê Công điều hoà hơn chế độ nước sông Hồng là vì những lí do sau đây:

     - Đối với sông Mê Công:

     + Diện tích lưu vực sông Mê Công lớn hơn diện tích lưu vực sông Hồng và chỉ có 15% diện tích lưu vực ở trên lãnh thổ Việt Nam vì thế mức độ tập trung nước mưa giảm. Tổng lượng dòng chảy ở Việt Nam chỉ chiếm 11,5 % tổng lượng dòng chảy của sông Mê Công.

     + Lưu vực sông Mê Công có dạng hình lông chim, diện tích lớn, độ dốc đồng bằng nhỏ. Đặc biệt là do tác dụng điều hoà nước của hồ Tônlê Xáp. Mùa lũ từ tháng 7 đến tháng 11, lũ lên chậm và xuống chậm.

    + Khi sông Mê Công đổ ra biển lại chia làm 9 cửa sông khiến cho nước lũ thoát nhanh.

    + Địa hình thấp cộng với hệ thống kênh rạch dày đặc có tác dụng phân lũ nhanh sang các khu vực xung quanh.

     - Đối với sông Hồng:

     + Diện tích lưu vực sông Hồng tuy nhỏ hơn diện tích lưu vực sông Mã Công nhưng phần lớn lưu vực chảy trên lãnh thổ Việt Nam vì thế mức độ tập trung nước mưa lớn.

     + Tổng lượng dòng chảy của sông Hồng trên lãnh thổ nước ta chỉ có 24% tổng lượng nước, trong khi đó sông Đà là 47%.

     + Lưu vực sông Hồng có dạng hình nan quạt, khi lũ xảy ra thường có sự phối hợp của dòng chính với các phụ lưu, gây lũ lớn, có khả năng vỡ đê uy hiếp cả vùng đồng bằng rộng lớn.

     (Lũ của hạ lưu sông Hồng do ba dòng sông tạo nên: sông Đà 41 – 46%, sông Lô 20 – 34%, sông Thao 15 – 23%).

     + Hình thái lưu vực sông Hồng dốc nhiều ở thượng nguồn, dốc ít ở hạ nguồn, lũ sông Hồng lên nhanh nhưng xuống chậm. Rừng đầu nguồn lại bị chặt phá, hạn chế khả năng giữ nước trong mùa mưa lũ.

     + Khi đổ ra biển chỉ có ba cửa sông nên khả năng thoát lũ chậm hơn so với sông Mê Công.

     Trang Atlat sử dụng: trang 10, trang 13.

     a. Các phụ lưu lớn nhất, các chi lưu, các cửa đổ ra biển của sông Thái Bình.

     - Các phụ lưu lớn nhất (cấp cuối cùng): sông Cầu, Sông Thương, sông Lục Nam. Ngoài ra còn nhận được sự chia nước từ hệ thống sông Hồng qua sông Đuống, sông Luộc.

     - Các chi lưu: sông Văn Úc, sông Kinh Thầy.

     - Các cửa sông đổ ra biển: cửa Thái Bình, cửa Nam Triệu, cửa Văn Úc.

     b. Đặc điểm hệ thống sông

     - Đây là lưu vực lớn thứ 2 ở miền Bắc nước ta sau hệ thống sông Hồng.

     - Do có sự phân mùa mưa khô của khí hậu ở phần diện tích lưu vực nên thủy chế sông cũng có sự phân mùa lũ – cạn tương ứng, mùa lũ trùng với mùa mưa, mùa cạn trùng với mùa khô.

     - Độ dốc của sông không lớn lắm do đó có khả năng đào lòng kém nhưng khả năng mở rộng lòng lại thuận lợi vì có khá nhiều diện tích lưu vực của sông ở vùng đồng bằng phù sa.

     - Thủy chế của hệ thống sông có sự thất thường do:

      + Có sự hợp lưu cùng một chỗ (tại Phả Lại) của ba con sông phụ lưu lớn.

      + Lãnh thổ lưu vực đều có mưa mùa hạ. + Diện tích rừng còn lại không nhiều.

      + Nhận lượng nước đáng kể từ hệ thống sông Hồng.

     - Lượng nước của sông Thái Bình, đặc biệt là về mùa lũ có sự tác động rất mạnh của hệ thống sông Hồng thông qua hai con sông Đuống và Luộc, do hệ thống sông Hồng có tổng lưu lượng nước rất lớn.

     - Lượng phù sa ở sông Thái Bình không lớn do địa hình ít có sự phân tầng đột ngột và địa hình cũng khá thấp (ở phần lưu vực) nên khả năng đào lòng, vận chuyển vật chất giảm.

Trang Atlat sử dụng: trang 8, trang 9, trang 10, trang 12, trang 14.

     1. Đặc điểm nền địa chất

     - Sông Thu Bồn có thượng lưu chảy từ miền nền địa chất khó thấm nước và hạ lưu chảy ở miền địa chất dễ thấm nước.

     - Sông Đồng Nai có thượng và trung lưu chảy trên miền đất đỏ badan ở Tây Nguyên nên khả năng thấm hút nước tốt. Hạ lưu chảy trên nền cuội kết, cát kết, bồi tích sỏi nên cũng thấm nước tốt.

     → Nền địa chất của sông Đồng Nai có tác dụng điều hòa thủy chế hơn sông Thu Bồn.

     2. Đặc điểm địa hình lưu vực

     - Sông Thu Bồn: Bắt nguồn từ cao nguyên Kon Tum ở độ cao 500 – 1000m sau đó chảy theo hướng nam – bắc vừa hạ thấp độ cao rồi chảy theo hướng đông – tây đổ ra biển. Như vậy là sông Thu Bồn có độ dốc lòng sông khá lớn do sông ngắn, ít chảy quanh co.

     - Sông Đồng Nai: Bắt nguồn từ cao nguyên Lâm Viên ở độ cao 1500 – 2500m, sau đó chảy quanh co qua nhiều bậc địa hình của Tây Nguyên, Đông Nam Bộ. Ở hạ lưu chảy qua nền địa hình khá thấp, bằng phẳng ở độ cao dưới 200m.

     → Nhìn chung đặc điểm địa hình và hình dạng sông của sông Thu Bồn sẽ góp phần nên đặc điểm thủy chế khắc nghiệt hơn sông Đồng Nai.

     3. Đặc điểm lưu vực

     - Sông Thu Bồn: Diện tích lưu vực hẹp, chỉ có một phần nhỏ ở phía bắc Tây Nguyên và Duyên hải Nam Trung Bộ, sông có ít nhánh.

     - Sông Đồng Nai: Diện tích lưu vực khá lớn, phía nam Tây Nguyên, Đông Nam Bộ có nhiều phụ lưu: sông La Ngà, sông Bé.

     → Như vậy, lưu vực của sông Đồng Nai lớn hơn sông Thu Bồn.

     4. Thực vật

     - Sông Thu Bồn: đầu nguồn diện tích rừng còn khá nhiều

     - Sông Đồng Nai: Có rừng đầu nguồn ở lưu vực nhiều vì diện tích rừng ở Tây Nguyên còn lớn.

     → Đặc điểm thảm thực vật góp phần làm điều hòa cơn lũ của hai sông.

     5. Khí hậu

     - Lưu vực mỗi sông đều nằm trong một miền khí hậu, có sự phân mùa mưa – khô khá rõ:

     + Thu Bồn: vùng khí hậu Nam Trung Bộ.

     + Đồng Nai: vùng khí hậu Tây Nguyên và vùng khí hậu Nam Bộ.

    - Tuy nhiên có những điểm khác biệt:

     + Sông Thu Bồn: Có thượng nguồn mưa vào mùa hạ, hạ lưu mưa vào thu – đông (trạm Đà Nẵng).

     + Sông Đồng Nai: Tất cả mưa vào mùa hạ (trạm Đà Lạt, TP Hồ Chí Minh).

     → Với tác động của đặc điểm khí hậu trên, thủy chế hai sông sẽ có nhiều điểm khác biệt quan trọng.

     6. Hồ, đầm và nhân tố con người

     - Sông Thu Bồn: Không có các hồ, đầm lớn có giá trị trị thủy.

     - Sông Đồng Nai: Có hồ thủy lợi, thủy điện Trị An.

     → Yếu tố hồ Trị An sẽ góp phần làm cho lũ sông Đồng Nai lên xuống điều hòa hơn sông Thu Bồn.

     7. Kết luận

      Với sự tác động của các nhân tố trên, có thể thấy:

    - Tổng lượng nước của sông Đồng Nai lớn hơn sông Thu Bồn do sông Đồng Nai có tổng diện tích lưu vực lớn hơn, có nhiều phụ lưu hơn và chiều dài lớn hơn.

    - Chế độ nước cả hai sông đều phân mùa lũ – cạn rõ rệt do khí hậu phân mùa mưa – khô.

    - Sông Đồng Nai sẽ có lũ vào mùa hạ do có chế độ mưa hạ ở lưu vực còn sông Thu Bồn có lũ chính vào thu - đông do mùa mưa nhiều rơi vào thời gian này. Ngoài ra, sông Thu Bồn còn có lũ Tiểu mãn do những cơn mưa giông đầu hạ kết hợp với mưa ở vùng thượng nguồn.

    - Sông Đồng Nai sẽ có thủy chế điều hòa do sông chảy quanh co, nền đá dễ thấm nước, có thảm thực vật còn dày, có hồ trị thủy chứa nước và độ dốc không lớn lắm. Trong khi đó, sông Thu Bồn sẽ có lũ lên xuống đột ngột hơn do sông chảy thẳng, độ dốc lòng sông lớn, mưa tập trung.

Trang Atlat sử dụng: trang 8, trang 9, trang 10, trang 12, trang 13.

     1. Khái quát về miền tự nhiên Tây Bắc và Bắc Trung Bộ

     Miền Tây Bắc và Bắc Trung Bộ có phía bắc giáp Trung Quốc, phía đông giáp miền Bắc và Đông Bắc Bắc Bộ và Biển Đông, phía nam giáp miền Nam Trung Bộ và Nam Bộ, phía tây giáp Lào. Đây là miền tự nhiên có lãnh thổ kéo dài và hẹp ngang theo chiều đông – tây. Tuy cùng nằm trong một miền tự nhiên nhưng đặc điểm sông ngòi của miền có sự phân hóa khá rõ rệt.

     2. Sự phân hóa sông ngòi

     a. Sự phân hóa về mật độ

     Nhìn chung mật độ các sông của vùng Tây Bắc thấp hơn so với vùng Bắc Trung Bộ.

     Giải thích:

     Do Tây Bắc có diện tích rộng lớn, đại bộ phận địa hình của miền là núi non hiểm trở còn Bắc Trung Bộ tuy lãnh thổ hẹp nhưng lại có nhiều sông nhỏ bắt nguồn từ vùng núi phía tây đổ ra biển.

     b. Sự phân hóa về hướng chảy:

     - Sông ngòi ở miền Tây Bắc và phía bắc của Bắc Trung Bộ như các sông Đà, sông Mã, sông Cả... đều chảy theo hướng tây bắc – đông nam.

     Giải thích:

     Do hướng nghiêng chung của địa hình và hướng các dãy núi, cao nguyên (như dãy Hoàng Liên Sơn, cao nguyên Sơn La, cao nguyên Mộc Châu...) trong miền quy định.

     Sông ngòi ở phía nam của Bắc Trung Bộ như các sông Bến Hải, sông Cam Lộ, sông Hàn có hướng chảy chính là tây – đông.

     Giải thích:

     Do địa hình của khu vực hẹp ngang, núi lan sát ra biển, các sông đều bắt nguồn từ sườn đông của Trường Sơn Bắc và đổ trực tiếp ra Biển Đông.

     c. Sự phân hóa về chiều dài và độ dốc (hình thái sông).

     - Các con sông ở Tây Bắc và phía bắc Bắc Trung Bộ có chiều dài lớn (như sông Đà, sông Mã, sông Cả) và độ dốc lòng sông nhỏ hơn so với các sông ở phía nam của miền.

     Giải thích:

     Do chảy trên một vùng lãnh thổ rộng lớn, chiều dài dòng sông lớn nên độ dốc trung bình của các sông này nhìn chung thấp hơn.

     - Các sông ở phía nam Bắc Trung Bộ là các sông nhỏ, ngắn và có độ dốc lớn.

     Giải thích:

     Do đây là khu vực có lãnh thổ hẹp ngang nhất nước ta, các sông bắt nguồn từ các sườn núi cao của dãy Trường Sơn Bắc và đổ thẳng ra biển.

     d. Sự phân hóa về thủy chế

     - Về tổng lưu lượng dòng chảy:

     + Nhìn chung các sông ở Tây Bắc và phía bắc của Bắc Trung Bộ có tổng lưu lượng lớn hơn các sông ở phía nam.

     Giải thích:

     Do đây là các con sông có diện tích lưu vực và chiều dài lớn trong khi các sông ở phía nam Bắc Trung Bộ là các con sông có diện tích lưu vực nhỏ, ngắn.

     - Đặc điểm thủy chế: sông ngòi của miền có sự phân mùa lũ vẫn có sự phân hóa rõ rệt:

     + Sông ngòi Tây Bắc có chế độ lũ vào mùa hạ.

     Giải thích:

     Do nguồn cung cấp nước cho các con sông ở đây đều là nước mưa, trong vùng có chế độ mưa mùa hạ: biểu hiện ở các trạm Điện Biên Phủ, Sa Pa đều có mùa mưa diễn ra từ tháng 5 đến tháng 10. Mùa cạn vào thu – đông trùng với mùa khô của khí hậu.

     + Sông ngòi ở khu vực Bắc Trung Bộ có chế độ lũ phức tạp: Mùa lũ chính vào thu – đông, lũ trên các sông ở Bắc Trung Bộ lên nhanh, rút nhanh.

     Giải thích:

     Do miền có chế độ mưa thu - đông rõ rệt (trạm Đồng Hới có mùa mưa chính từ tháng 8 đến tháng 12, tháng có lượng mưa cao nhất là tháng X), lũ lên nhanh và rút nhanh do các sông ở đây đều là các sông nhỏ, ngắn và dốc.

     Ngoài lũ chính vào thời kì thu - đông, vào thời kì đầu mùa hạ mực nước dâng lên thấp song vẫn tạo nên một đỉnh lũ phụ – lũ Tiểu mãn.

     Giải thích:

     Do các trận mưa dông đầu mùa hạ gây nên.

     e. Sự phân hóa về hàm lượng phù sa:

     - Nhìn chung các sông ở Tây Bắc và phía bắc của Bắc Trung Bộ có hàm lượng phù sa lớn hơn so với các sông ở phía nam của miền.

     Giải thích:

     Do ở Tây Bắc tỉ lệ che phủ của rừng còn rất thấp, địa hình dốc và mưa tập trung dưới hình thức những trận mưa rào. Phía nam của Bắc Trung Bộ tỉ lệ che phủ rừng còn cao. (Dựa vào bản đồ "Thực vật và Động vật", trang 12).

     f. Sự phân hóa về giá trị kinh tế của sông ngòi

     - Các sông ở Tây Bắc và phía bắc của Bắc Trung Bộ, đặc biệt là sông Đà có giá trị thủy điện lớn (sông Đà có trữ lượng thủy năng khoảng 6 triệu KW). Ngoài ra các con sông này cũng có giá trị nhất định về bồi đắp phù sa và giao thông vận tải.

     Giải thích:

     Do đây là những con sông lớn, lắm thác ghềnh.

     - Các con sông ở phía nam của Bắc Trung Bộ ít có giá trị về mặt kinh tế hơn.

     Giải thích:

     Các sông có tổng lượng nước thấp, các sông đều nhỏ, ngắn và dốc.

     Như vậy qua sự phân hóa sông ngòi của miền Tây Bắc và Bắc Trung Bộ thì nổi bật hơn cả là phân hóa bắc – nam: giữa Tây Bắc và phần phía bắc của Bắc Trung Bộ với phần phía nam của Bắc Trung Bộ. Nguyên nhân là do các đặc điểm về địa hình, hình dạng lãnh thổ và khí hậu có sự phân hóa Bắc – Nam dẫn tới sự phân hóa sông ngòi của miền.

1. Đặc điểm tài nguyên đất của nước ta

     a. Rất đa dạng, thể hiện rõ tính chất nhiệt đới ẩm gió mùa của thiên nhiên Việt Nam. Sự đa dạng của đất là kết quả tác động tổng hợp, lâu dài giữa đá mẹ, địa hình, khí hậu, thuỷ văn sinh vật và sự tác động của con người.

     b. Bao gồm hai nhóm đất chính:

     * Đất feralit: phân bố tập trung ở trung du và miền núi, bao gồm các loại:

     - Đất feralit trên đá badan: diện tích khoảng 2 triệu ha, tập trung ở Tây Nguyên, Đông Nam Bộ, rải rác ở Quảng Trị, Quảng Bình, Nghệ An, Thanh Hoá. Đất này được hình thành trên cơ sở phong hoá đá badan, có tầng đất dày và khá phì nhiêu.

     - Đất feralit trên đá vôi: tập trung ở Trung du và miền núi Bắc Bộ, Bắc Trung Bộ. Đất này được hình thành trên cơ sở phong hoá của đá vôi, giàu mùn, đạm, tơi xốp.

     - Đất feralit trên các loại đá khác: chiếm diện tích lớn nhất, phân bố ở khắp trung du và miền núi nước ta.

     * Đất phù sa: phân bố tập trung ở các đồng bằng châu thổ hoặc ven biển, bao gồm các loại:

     + Đất phù sa sông: tập trung ở đồng bằng Bắc Bộ, đồng bằng Nam Bộ và đồng bằng duyên hải miền Trung. Đất phù sa sông ở các đồng bằng có đặc điểm khác nhau:

     • Đất phù sa sông ở đồng bằng Bắc Bộ: có thành phần cơ giới chủ yếu từ cát pha đến thịt trung bình. Do hệ thống đê nên phần lớn diện tích đất của đồng bằng sông Hồng không được bồi đắp hàng năm lại được quay vòng sử dụng nhiều nên nhiều nơi có hiện tượng đất bị bạc màu, giảm độ phì nhiêu Đất ngoài đê được bồi đắp hàng năm nên chủ yếu là đất cát pha, khá màu mỡ.

     • Đất phù sa sông ở đồng bằng Nam Bộ tập trung nhiều ở ven sông Tiền, sông Hậu, có thành phần cơ giới nặng hơn, từ đất thịt đến đất) sét. Phần lớn diện tích của đồng bằng được phù sa sông Cửu Long bồi đắp vào mùa lũ.

     • Đất phù sa sông ở đồng bằng duyên hải miền Trung: được hình thành do tác động của sông - biển, nên có thành phần cơ giới từ cát pha đến thịt nhẹ, đất chua, nghèo mùn và dinh dưỡng.

     + Đất phèn, đất mặn: tập trung ở đồng bằng sông Cửu Long, rải rác ven biển Đồng bằng sông Hồng, các tỉnh Duyên hải Miền Trung. Đất phần có đặc tính chua; đất mặn có loại mặn ít, có loại mặn nhiều... tuy vào hàm lượng CT trong đất.

     + Đất cát biến: tập trung ven biển Bắc Trung Bộ và Duyên hải Nam Trung Bộ, đất nghèo mùn và N, P, K.

     + Đất xám trên phù sa cổ: tập trung chủ yếu ở Đông Nam Bộ, Tây Nguyên, Duyên hải Nam Trung Bộ, rìa phía bắc của Đồng bằng sông Hồng.

     - Các loại đất khác và núi đá phân bố ở Tây Bắc, bắc Tây Nguyên..

     2. Thuộc lợi của tài nguyên đất đối với việc phát triển nông, lâm nghiệp

     - Nước ta có nhiều loại đất trồng khác nhau tạo nên cơ cấu cây trồng đa dạng, phát huy được thế mạnh của từng vùng sinh thái của cả nước.

     - Đất phù sa thuận lợi cho việc trồng lúa, cây thực phẩm, cây công nghiệp hàng năm, nuôi trồng thuỷ sản.

     - Đất feralit thuận lợi cho việc trồng cây công nghiệp lâu năm, trồng ở để phát triển chăn nuôi và trồng rừng.

     1. Khó khăn trong việc sử dụng tài nguyên đất

     a. Đối với vùng đồng bằng

     - Đồng bằng sông Hồng điển hình là nơi “đất chật, người đông”, bình quân đất nông nghiệp theo đầu người thấp nhất trong cả nước. Do đẩy mạnh thâm canh nên nhiều nơi có hiện tượng đất bị thoái hoá, bạc màu giảm độ phì nhiêu, nhất là rìa phía bắc và đông bắc đồng bằng.

     - Đồng bằng sông Cửu Long diện tích bị nhiễm mặn, nhiễm phèn chiếm hơn một nửa diện tích của đồng bằng. Đất thiếu dinh dưỡng, đặc biệt là các nguyên tố vi lượng, đất chặt, khó thoát nước.

     - Đồng bằng Duyên hải miền Trung nhỏ hẹp và bị chia cắt bởi các dãy núi lan sát ra biển, điều kiện cơ giới hoá không thuận lợi. Đất phù sa có nguồn gốc sông – biển, chủ yếu là đất pha cát nên không thuận lợi cho việc trồng lúa so với trồng cây công nghiệp hàng năm.

     b. Đối với đất ở trung du và miền núi:

     - Do độ dốc lớn nên việc canh tác khó khăn vì mùa mưa dễ bị xói mòn đất, mùa khô dễ bị hạn hán. Công tác thủy lợi gặp nhiều khó khăn.

     2. Hướng sử dụng đất ở đồng bằng, trung du và miền núi

     a. Đối với vùng đồng bằng

     - Do bình quân đất nông nghiệp thấp nên phải có kế hoạch mở rộng diện tích đất nông nghiệp.

     - Thâm canh, tăng vụ trên cơ sở thay đổi cơ cấu mùa vụ hợp lí là hướng quan trọng để mở rộng diện tích đất nông nghiệp ở đồng bằng.

     - Thuỷ lợi được coi là biện pháp hàng đầu đối với tất cả các vùng đồng bằng, đặc biệt là ở đồng bằng sông Cửu Long.

     - Việc phát triển thuỷ lợi phải đi đối với quy hoạch tổng thể trong việc sử dụng hợp lí tài nguyên đất của các vùng.

     - Việc sử dụng tài nguyên đất hợp lí ở các vùng đồng bằng cũng phải đi đối với việc sử dụng hợp lí đất chuyên dùng và thổ cư theo quy hoạch.

     b. Đối với vùng núi và trung du

     - Cần có biện pháp kết hợp nông – lâm nghiệp, trồng rừng, áp dụng kĩ thuật canh tác trên đất dốc để bảo vệ đất, chống xói mòn và giữ độ ẩm cho đất. Mô hình canh tác kết hợp thường là: trên đỉnh đổi thường trồng cây công nghiệp, cây lấy gỗ kết hợp chống xói mòn. Trên sườn đồi thường trồng cỏ kết hợp chăn nuôi gia súc ăn cỏ, hạn chế nước chảy trên mặt. Chân đồi làm các ruộng bậc thang trồng hoa màu, hoặc cây công nghiệp để có điều kiện giữ nước làm nông nghiệp.

     - Các thung lũng, bồn địa có điều kiện nước tưới có thể trồng cây lương thực để giải quyết nhu cầu lương thực tại chỗ.

     - Chuyển phần lớn các nương rẫy sang trồng cây công nghiệp, cây ăn quả vừa hạn chế tình trạng xói mòn đất, vừa mang lại hiệu quả kinh tế cao.

     - Hạn chế nạn du canh, du cư; vận động đồng bào vùng cao xuống định canh, định cư ở vùng thấp.

     - Phát triển các vùng chuyên canh cây công nghiệp và chăn nuôi gia súc lớn, kết hợp với phát triển công nghiệp chế biến để phát huy thế mạnh tổng hợp nông nghiệp ở trung du và miền núi.

     - Bảo vệ rừng, đặc biệt là rừng đầu nguồn.

Các trang Atlat sử dụng: trang 11, trang 13

     Miền tự nhiên Bắc và Đông Bắc Bắc Bộ có cơ cấu đất tương đối di dạng, với ba nhóm đất chính:

     1. Nhóm đất phù sa gồm có các loại:

     - Đất xám trên phù sa cổ: chiếm tỉ lệ diện tích nhỏ: phân bố ở phần trung du các tỉnh rìa đồng bằng Bắc Bộ như Vĩnh Phúc, Thái Nguyên, Bắc Giang.

     - Đất phù sa sông: chiếm diện tích khá lớn, phân bố tập trung ở đồng bằng Bắc Bộ.

     - Đất phèn: chiếm tỉ lệ diện tích nhỏ, phân bố ở phần hạ lưu hệ thống sông Thái Bình.

     - Đất mặn: chiếm tỉ lệ diện tích nhỏ, phân bố dọc duyên hải Quảng Ninh và các tỉnh đồng bằng Bắc Bộ.

     - Đất cát biển: chiếm tỉ lệ diện tích rất nhỏ, phân bố ở phía nam của đồng bằng Bắc Bộ.

     2. Nhóm đất feralit gồm các loại:

     - Đất feralit trên đá badan: chiếm tỉ lệ diện tích nhỏ, phân bố rải rác ở vùng núi Đông Bắc như ở Tuyên Quang, Bắc Kạn, Cao Bằng...

     - Đất feralit trên đá vôi: chiếm tỉ lệ diện tích nhỏ, phân bố ở các tỉnh Lạng Sơn, Bắc Kạn...

     - Đất feralit trên các loại đá khác: chiếm phần lớn tỉ lệ diện tích, phân bố rộng khắp trên nền địa hình đồi, núi của vùng.

     3. Các nhóm đất khác và núi đá: chiếm tỉ lệ diện tích nhỏ, phân bố ở các vùng núi cao là chủ yếu.

     a. Đặc điểm và sự phân bố các loại đất của đồng bằng sông Cửu Long.

     Đất của đồng bằng sông Cửu Long chủ yếu là loại đất phù sa và tính chất tương đối phức tạp.

     Có ba loại đất chính:

     - Đất phù sa thuộc hệ thống sông Cửu Long có diện tích 1,2 triệu ha, chiếm hơn 30% diện tích của vùng. Phân bố dọc theo sông Tiền và sông Hậu.

     - Đất phèn chiếm tỉ lệ diện tích lớn nhất, với 1.6 triệu ha, chiếm 41% diện tích vùng. Phân bố ở Đồng Tháp Mười, tứ giác Long Xuyên (Kiên Giang, An Giang), bán đảo Cà Mau.